Çin'de yeni keşfedilen corona virüse dair bilinmesi gerekenler

Çin'in Wuhan Viroloji Enstitüsü'ndeki bilim insanları kısa bir süre önce Covid-19'un yıkıcı yayılımında kritik bir rol oynayan aynı reseptör olan insanlardaki ACE2'yi (Akciğerler, arterler, kalp, böbrekler ve bağırsaklardaki hücrelerin dış yüzeyine bağlı bir enzim) kullanarak hücrelere girebilen yarasa kaynaklı başka bir corona virüs olan HKU5-CoV-2'nin keşfedildiğini açıkladı. 

İnsanlarda herhangi bir enfeksiyon belirlenmemiş olsa da bu haber aşı üreticilerinin hisselerini artırdı ve ölümcül salgınlara yol açabilecek hayvan hastalıkları tehdidine ilişkin küresel endişeleri hatırlattı. Veba ve çiçek hastalığından İspanyol gribi ve HIV'e kadar tarih, dünyayı şekillendiren salgın hastalıklarla dolu. Tıbbi gelişmeler bunlarla mücadele edilmesine yardımcı olurken, ormansızlaşma, kentleşme, yoğun tarım ve iklim değişikliği gibi modern zorluklar endişe verici bir hızla yeni bulaşıcı tehditlerin ortaya çıkmasına neden oluyor.

Yeni virüs hakkında neler biliniyor?

Araştırmacılar HKU5-CoV-2 suşunu Çin'in Guangdong, Fujian, Zhejiang, Anhui ve Guangxi eyaletlerinden alınan yüzlerce Pipistrellus yarasasının küçük bir alt kümesinden topladı. Analizler, bu türün Orta Doğu solunum sendromuna (MERS) neden olanı da içeren farklı bir corona virüs soyuna ait olduğunu ve Covid-19 pandemisine neden olan corona virüs türü olan SARS-CoV-2 ile yalnızca uzaktan ilişkili olduğunu ortaya koydu. Özellikle HKU5-CoV-2 suşu, birçok hücrenin yüzeyinde bulunan bir protein olan ACE2 reseptörüne bağlanarak insan hücrelerine girebiliyor ve SARS-CoV-2'nin hücreleri enfekte etmek, çoğalmak ve yayılmak için kullandığı mekanizmayı yansıtıyor.

Laboratuvar deneyleri, HKU5-CoV-2'nin çok çeşitli memelileri de enfekte edebileceğini ve türler arası bulaşma potansiyeli konusunda uyarıyor. Araştırma, yarasa virüsleri üzerine yaptığı çalışmalarla tanınan virolog Shi Zheng-Li ve SARS-CoV-2'nin ortaya çıkmasındaki merkezi rolüne ilişkin iddialarla karşı karşıya kalan tesisi tarafından yürütüldü.

İnsan sağlığını ne kadar tehdit ediyor?

Bu henüz net değil. HKU5-CoV-2 insan hücrelerini enfekte edebilse de bu insandan insana etkili bir şekilde bulaşabileceği anlamına gelmiyor ve şu anda insanları enfekte ettiğine dair bir kanıt yok. Araştırmacıların hala bu türün doğada ne kadar yaygın olduğunu belirlemeleri gerekiyor. HKU5-CoV-2 şu anda bilim insanlarının radarında olsa da daha tehlikeli başka virüslerin daha büyük bir risk oluşturması da mümkün. Yarasalar çok çeşitli corona virüslere ev sahipliği yapıyor ve MERS, SARS-CoV-1 ve SARS-CoV-2 gibi virüsler için doğal rezervuar görevi görüyorlar. Aslında 2021 yılında yapılan bir çalışma, Güneydoğu Asya'da her yıl on binlerce insanın hayvan corona virüsler tarafından enfekte edilebileceğini ve çoğu vakanın sadece hafif semptomlara neden olduğu veya hiç semptom göstermediği için tanınmadığını ortaya koydu. HKU5-CoV-2'nin insan sağlığı üzerindeki potansiyel etkisini tam olarak anlamak için araştırmaların devam etmesi şart.

Daha fazla pandemi görülebilir mi?

Evet. Yeni bir hastalığın küresel olarak yayılma tehlikesi, modern çağda hava yolculuğu ve uluslararası ticaretteki sıçrama ile daha da arttı. Pandemi seyahat ve turizmi vurmadan önce hava yoluyla yapılan yolcu seyahatlerinin sayısı yüzyılın başından bu yana iki kattan fazla artarak 2019'da tahmini 4,5 milyara ulaştı. SARS-CoV-2 ve pandemilerin en yaygın nedeni olan influenza gibi hava yoluyla etkili bir şekilde bulaşan patojenler özellikle endişe verici. 

Çoğu bilim insanı, kanıtların Covid-19'un SARS-CoV-2'nin vahşi yaşamdan doğal yollarla yayılması sonucu ortaya çıktığını gösterdiğini söylese de özellikle bulaşıcı patojenlerle çalışan tesislerin sayısının artmasının kazara salınım riskini artırdığı yönündeki endişeler nedeniyle laboratuvar kaynaklı olma ihtimali göz ardı edilmedi. Bilim insanları ayrıca yapay zeka alanındaki gelişmelerin tehlikeli virüsler tasarlamak için kötüye kullanılabileceğinden endişe duyuyor.

Yeni hastalıklar nereden geliyor?

İnsanlarda hastalığa neden olan yeni patojenler son kırk yıl içinde, yılda ortalama üçten fazla tespit edildi. Bu hastalıkların yaklaşık yüzde 75'i hayvanlardan kaynaklanıyor. Örneğin, suda yaşayan kuşlar influenza virüsleri için konakçı görevi görürler; hasta olmadan virüsü taşıyabilirler ve böylece diğer türlere yayılabilecek bir enfeksiyon kaynağı oluştururlar.  Benzer şekilde yarasaların da Ebola, Hendra ve Nipah gibi virüslere ev sahipliği yaptığı biliniyor. İnsanların doğal yaşam alanlarına girmeleri bu virüslerin hayvanlardan insanlara geçme fırsatlarını daha da artırıyor.

Pandemileri önlemek için neler yapılabilir?

Covid-19 pandemisi, bulaşıcı hastalıkların izlenmesi ve önlenmesi için hızlı ev testleri, atık su gözetimi ve mRNA aşıları gibi yenilikçi araçların geliştirilmesini teşvik etti. Ayrıca, yoğun çiftçilik ve coronavirüs ile influenza gibi patojenleri kuluçkaya yatırabilen vizon, misk kedisi ve rakun köpekleri gibi egzotik hayvanların tüketimiyle ilişkili riskler konusunda farkındalığı artırdı. Ek önleyici tedbirler arasında yaban hayatı ticareti düzenlemelerinin güçlendirilmesi, küresel erken uyarı sistemlerinin geliştirilmesi gibi önlemler yer alıyor.