Rusya için Orta Doğu’da bir devir kapandı mı?

Esad rejiminin düşmesi Rusya'nın Orta Doğu'daki varlığında bir dönemin bittiğini gösteriyor. Ancak bu Moskova'nın bölgeden çekileceği anlamına gelmiyor. Beşar Esad rejimi için savaşmama kararı daha çok toksik bir varlıktan kurtularak Orta Doğu'daki varlığını güçlendirme girişimi gibi görünüyor.

2015 yılında Rus güçlerinin Esad rejimini desteklemek üzere Suriye'de konuşlandırılması, Rusya'nın Orta Doğu ile ilişkilerinin tarihinde bir dönüm noktası oldu. Moskova bunu yaparak, SSCB'nin dağılmasından sonra varlığının zayıfladığı Orta Doğu siyasetine dönüşünü yüksek sesle ilan etti. Moskova 1991'den bu yana ilk kez bölgede büyük bir askeri operasyon gerçekleştirdi. Böylece Rusya sadece Esad rejimini kaçınılmaz çöküşten kurtarmakla kalmadı, aynı zamanda Suriye'nin ötesindeki bölgesel süreçlerin şekillendirilmesinde aktif bir rol oynamaya hazır olduğunu gösterdi. 

2010-2012 Arap Baharı, Moskova'nın bölgede SSCB'den miras kalan tüm ortaklarını neredeyse tamamen kaybetmesine yol açtı. Suriye operasyonu ise Moskova yanlısı Şam rejimini iktidarda tutmak ve Rusya'nın İran ile bağlarını güçlendirmekle kalmadı, aynı zamanda diğer Ortadoğu ülkelerini Rusya'yı önemli bir oyuncu olarak görmeye zorladı. Böylece Suriye'deki Rus askeri varlığı, Moskova'nın Körfez'deki Arap monarşileriyle diyaloğunun yoğunlaşmasına yol açan faktörlerden biri haline geldi ve Moskova'nın Mısır, Irak ve Türkiye ile ilişkilerinde yeni bir gündem maddesi haline geldi.

Önemli bir oyuncu olduğunu gösterdi

Katar Üniversitesi Körfez Çalışmaları Merkezi'nde araştırmacı olan Nikolay Kozhanov’a göre askeri müdahaleden bu yana Rusya kendisini aktif bir şekilde istikrarın garantörü ve rejimleri dış ve iç tehditlere karşı koruyan bir aktör olarak konumlandırdı. Daha geniş anlamda ABD ve Batı için ise Moskova'nın eylemleri, 2014'te Kırım'ın ilhakından sonra temasın aktif olarak kesilmesini dengelemek için başka bir iletişim kanalı yarattı. Kremlin'in mesajı basitti: beğenin ya da beğenmeyin, Rusya önemli bir oyuncu ve Batı en azından Suriye'de Rus ve ABD güçleri arasında kazara çatışma çıkmasını önleyecek mekanizmalar oluşturmak için onunla konuşmak zorunda.

Rejim zor bir ortak haline geldi

Son olarak Kremlin, Rus oligarkların Esad'ı kurtarma çabalarının er ya da geç Suriye' ekonomisinden pay almakla ödüllendirileceğine de güveniyordu. Ancak Esad'ın düşüşü bu planların üzerini sonsuza kadar çizdi. Esad'ın yarattığı savaş ekonomisi öylesine zehirli bir ortama dönüştü ki birçok zorluğa alışkın Rus iş insanları bile bu ortamda iş yapamaz hale geldi. Aynı zamanda Esad'ın siyasi inadı, iç muhalefet ve bölgesel komşularıyla uzlaşmayı reddetmesi ve Moskova ile Tahran arasındaki denge oyunu, rejimini zor bir ortak haline getirdi.

Bu arada, büyük ölçüde yasadışı uyuşturucu ticareti ve yolsuzluklar tarafından yönlendirilen Suriye ekonomisi, yaklaşan çöküşün artan işaretlerini göstermeye başladı. Halk arasındaki umutsuzluk, ordunun motivasyonunun sürekli düşmesi rejimi sağlam bir destek tabanından yoksun içi boş bir devlete dönüştürdü.

İki seçeneği vardı

Bu yılın aralık ayında Rusya bir seçimle karşı karşıya kaldı: SSCB'nin Afganistan'daki kaderini tekrarlamak ve Esad'ın Suriye'sinin tüm mali, ekonomik ve askeri sorumluluğunu üstlenmek ya da geri adım atmak. Seçim ikinci seçenekten yana yapıldı: Esad'ın düşüşü, ne kadar acı verici görünürse görünsün, Moskova için giderek daha az karlı hale gelen uzun süreli çatışmadan çıkma fırsat yarattı.

Kremlin Suriye'deki yaptıklarının karşılığını almayı unutmak zorunda kalacak ancak ülkedeki askeri üslerini korumaya çalışabilir. Yeni Suriyeli yetkililer Kremlin ile konuşmaya hazır olduklarını ve Kremlin'in askerlerini topraklarından çıkarmak için acele etmeyeceklerini açıkça belirttiler. Bölgesel ölçekte, daha önce de belirtildiği gibi, Moskova'nın bölgeyle ilişkilerinin gündemi o kadar genişledi ki, Suriye'nin kaybı can sıkıcı olsa da bölgedeki varlığının gücü konusunda belirleyici bir faktör olmaktan çok uzak.