Üç yıldır etkili olmadı: Trump’ın Putin’e yaptırım planı işe yarayabilir mi?

Ülkenin petrole bağımlı ekonomisi, Çin ve Hindistan'ın Batı'nın ambargosuna meydan okuyarak bol miktarda Rus ham petrolü satın alması sayesinde yoluna devam etti. Joe Biden, ABD başkanı olarak son günlerinde bu ticareti bir başka yaptırım dalgasıyla hedef aldı ve halefi Donald Trump daha da sert önlemlerle tehdit ediyor. Ancak yeni yaptırımların tek başına Putin'i müzakere masasına çekmesi pek mümkün görünmüyor. Ukrayna'nın müttefikleri için şimdilik en iyi umut, Rusya'nın ekonomisinde artan baskılar ve devlet maliyesi üzerindeki gerginliklerin sonunda yönetilemez hale gelmesi.

Moskova'daki merkez bankası son zamanlarda işgücü kıtlığı ve büyük bir kısmı savaş çabalarını sürdürmeyi amaçlayan hükümet harcamalarındaki keskin artışın neden olduğu enflasyon yükselişini kontrol altına almak için mücadele ediyor.

Rusya ekonomisini yaptırımlardan nasıl korudu?

Ukrayna'nın batılı müttefikleri Rusya'nın dolar bazlı uluslararası enerji piyasalarına erişimini kısıtlayınca Putin ülkenin petrol ve doğalgazına yeni alıcılar bulmak için doğuya yöneldi. Çin, Rusya'nın en büyük ticaret ortağı haline geldi ve Rusya'nın dış ticaret ödemelerinin yüzde 80'inden fazlası batı para birimlerinden rubleye ve başta Çin yuanı olmak üzere dost ülkelerin para birimlerine çevrildi.

Rusya yüzlerce tankeri bir araya getirerek batı sigortası olmadan çalışan bir gölge filo oluşturdu. Bu sayede yaptırımlara ve G7 ülkeleri, Avrupa Birliği ve Avustralya tarafından Rus petrolünün varil fiyatına getirilen 60 dolarlık sınırlamaya rağmen Asya'ya petrol sevkiyatı yapabildi. Uluslararası ödemeleri ve ithalat-ihracat anlaşmalarını kolaylaştırmak için aracılar ortaya çıktı.

Ukrayna'daki savaş Rusya ekonomisini nasıl etkiledi?

2022'nin başlarında Ukrayna'nın geniş çaplı işgalinden bu yana yüzlerce yabancı işletme, kalmaları halinde itibarlarının zarar görmesini önlemek için Rusya'dan çıktı. Diğer birçoğu ise dünyanın 11. büyük ekonomisindeki varlıklarını sürdürüyor. Rusya'ya yönelik yaptırımların çoğu toplumun genelinden ziyade belirli şirket ve bireylere yönelik olup gıda, tarım ve sağlık gibi sektörler genel olarak etkilenmedi.

Rusya'da ekonomik faaliyetler giderek askeri üretime yöneldi ve silahlı kuvvetlere hizmet veren endüstrilerin üretimi son iki yılda arttı. Ordu yeni askerler almak için büyük harcamalar yaparken, zaten sınırlı olan işgücü havuzu için kıyasıya bir rekabet yaşanıyor. Bu durum ücret maliyetlerini artırdı ve bir önceki yıl yüzde 7,42 olan tüketici fiyatları enflasyonunu 2024 yılında yüzde 9,52'ye yükseltti.

Moskova'daki üst düzey gayrimenkul fiyatları, bazı zengin Rusların servetlerini evlerine geri kaydırmasıyla sıçrama yaptı. Rusya Merkez Bankası fiyatları tekrar kontrol altına almak için ekim ayında faiz oranını 5 puan artırarak yüzde 21'e yükseltti. Bunun hane halkı harcamaları üzerindeki etkisi, sübvansiyonlu ipotek ve diğer kredilerin yaygın olarak kullanılabilmesi sayesinde hafifletildi. Ancak birçok şirket üretim planlarını ve yeni yatırımlarını azalttı. İş dünyası liderleri ve bazı politikacılar borçlanma maliyetlerindeki artışın bir iflas dalgasına yol açabileceğinden şikayetçi. Merkez Bankası 2024 yılında yüzde 3,5-4 olan ekonomik büyümenin 2025 yılında yüzde 0,5-1,5 gibi keskin bir yavaşlama göstereceğini tahmin ediyordu. Ekonomi Bakanlığı ise daha mütevazı bir yavaşlama ile yüzde 2,5'e düşeceğini öngörüyordu.

Ruslar nasıl başa çıkıyor?

Devlet öncülüğündeki harcamaların patlaması ve yüz binlerce kişinin orduya alınması, işsizliğin rekor düzeyde düşük olmasına katkıda bulundu. Federal İstatistik Servisi'ne göre enflasyondan arındırılmış ücret artışı bir önceki yılın aynı döneminde yüzde 7,7 iken 2024'ün ilk on ayında yüzde 8,9'a yükseldi.

Erkeklerin Ukrayna'da savaşmanın risklerini göz ardı ederek büyük imza ikramiyeleri ve ulusal ortalama ücretin yaklaşık üç katı olan temel maaş karşılığında orduya katılmasıyla yoksulluk azaldı. FSS verilerine göre 2021'de yüzde 11 olan yoksulluk oranı 2024'ün ilk dokuz ayında yüzde 8,6'ya düştü. Ancak kamu görevlileri ve emekliler gibi geçimleri devlete bağlı olan kişiler, gıda fiyatlarındaki artış nedeniyle alım güçleri düştüğü için şikayetçi oldular.

Çok sayıda düşük vasıflı işçinin orduya katılmak üzere ülkeyi terk etmesiyle birlikte tarım işçisi sıkıntısı baş gösterdi. Hasat olumsuz hava koşullarından etkilenirken, zayıflayan ruble ve yaptırımlar nedeniyle geleneksel tedarik zincirlerinin bozulması bazı ithal ürünlerin kıt ve pahalı hale gelmesine neden oldu.

ABD'nin son yaptırımları ne gibi bir fark yaratabilir?

Biden'ın ayrılan yönetimi tarafından açıklanan kapsamlı tedbirler, iki Rus petrol devi Gazprom Neft ve Surgutneftegas’ı ve gölge filoda yer alan 183 tanker ile Rus petrolünün tüccarları ve sigortacılarını hedef aldı. Bu önlemler sevkiyatlarda önemli aksamalara, nakliye maliyetlerinde artışa, ihraç edilen Rus petrolü için uluslararası ham petrol fiyatlarına kıyasla fiyat indiriminin genişlemesine yol açma tehdidinde bulunuyor.

Petrol ve gaz satışlarından elde edilen gelir Rusya'nın bütçe gelirlerinin yüzde 30'unu oluşturuyor ve yaptırımlar Putin'in savaş makinesi üzerindeki mali baskıyı artıracak. Yine de herhangi bir kesintinin ne kadar süreceği belli değil: Hindistan'daki rafinericiler Rus tüccarların yakında önlemleri aşmanın yollarını bulacağından emin.

Ekonomik durum Putin için barış baskısı oluşturuyor mu?

Pek sayılmaz. Enflasyona göre ayarlanmış ücretlerin yükseldiği bir ortamda, açık bir resesyonun bile Putin'in kamuoyundaki desteğini azaltacağı kesin değil. Kremlin için daha büyük bir endişe kaynağı kamu maliyesinin durumu olabilir. Hükümet 2025 yılı başlarında ulusal varlık fonundaki likit varlıkların yaklaşık yüzde 60'ını harcadı. Trump, Putin Ukrayna'daki savaşı sona erdirmek için bir anlaşma yapmayı kabul etmezse Rusya'yı büyük yeni yaptırımlarla vurmakla tehdit ediyor. Ayrıca Suudi Arabistan ve OPEC'in Rusya'yı sıkıştırmak için petrol fiyatlarını düşürmesi ve böylece “savaşın hemen durması” için baskı yapıyor. Buna karşılık Kremlin, petrol fiyatlarındaki düşüşün çatışmayı sona erdirmeyeceğini söyledi.