Enflasyon düşüyor ama…

Arjantin’de çılgın Devlet Başkanı Javier Milei enflasyonu düşürüyor ancak yoksulluk, işten çıkarmalar ve eriyen ücretler pahasına... Ülkede üç haneli enflasyon kontrol altına alınmış gözüküyor, eylülde yüzde 209’a indi. Aylık oran 2021 sonundan bu yana en düşüğü olan yüzde 3,5’e geriledi. Ağustosta yüzde 237’ydi, nisanda da yüzde 292’yle zirve yapmıştı. Uzmanların tahminine göre yıl sonunda yüzde 124’e düşebilir. Ancak Milei, sübvansiyonları büyük ölçüde kesti, kamu sektöründe büyük bir işten çıkarma yaptı. Ekonomi durgunlukta ve yoksulluk seviyesi yüzde 53’te... 

Sendikalar, eylülde enflasyondaki düşüşe rağmen tüm kamu hizmetlerinde önemli bir artış olduğunu savunuyor. Resmi veri de bu yönde; kiralar, su, elektrik ve gaz fiyatları aylık enflasyona öncülük ederek yüzde 7’nin üzerinde arttı, giyim ve ayakkabı ise yüzde 6 artış kaydetti.  Yine aynı ayda eğitim maliyetleri yüzde 4’ün üzerinde yükseldi. Gıda fiyatları ise eylül ayında sadece yüzde 2 arttı ancak bir yıl öncesine oranla üç katından fazla, konut ve kamu hizmetlerinde ise neredeyse dört katı bir artış yaşandı. Sigara, alkol, sağlık hizmeti, ulaşım ve iletişimde de yıllık enflasyon yüzde 200’ün üzerine çıktı.

Temel malların fiyatları hala yükselirken maaşları aynı kalan ve yararlandıkları sosyal programlar her geçen gün makaslanan çalışanlar için enflasyondaki düşüş pek bir anlam ifade etmiyor. 

Hele kamu çalışanı iseniz... Kendini “anarko-kapitalist” olarak nitelendiren Milei, devletin “düşman ve en küçük boyutuna indirilmesi gereken bir suç örgütü” olduğuna inanıyor. Devleti küçültme işini ise bir yandan alkışlar diğer yandan ülke tarihinde görülmemiş protestolar arasında yapıyor. Arjantin halkında derin bir kutuplaşma yaşanıyor. 

Aralık 2023’te cumhurbaşkanı olarak göreve başladığında kamuda 341 bin kişi çalışıyordu. İki ay sonra Milei yönetimi 9 bin çalışanı işten çıkardı. Nisan ayında 15 bin kamu çalışanının daha işine son verdi, hedefinin “70 bin devlet memurunu kovmak” olduğunu söyledi. 

Haziran ortasında, “Şu ana kadar 25 bin kişiden kurtulduk. Sonunda 75 bin kişiyi kovacağız” dedi. Milei ayrıca eyalet hükümetlerine sağlanan fonların bir kısmını kesti ve yolsuzluk olarak nitelendirdiği 200 binden fazla sosyal yardım planını sonlandırdı.

Para biriminde yapılan keskin devalüasyon (Milei, göreve gelir gelmez aralık ayında şok bir terapi ile Arjantin Pesosu’nu dolara karşı yüzde 50 devalüe etmişti), üç haneli enflasyon ve sosyal programların kaldırılması yoksulluk oranının yükselmesini hızlandırıyor. 

Bazı iyi göstergeler de yok değil. Ekonomik faaliyet endeksi, altı ay süren düşüşün ardından mayıs ayında ilk kez yüzde 2,3 yükseldi ancak sonraki ay yüzde 3,9 geriledi. Üçüncü çeyrek yılın beklenenden canlı geçtiğine dair sinyaller veriyor. Birinci çeyrekte gayrisafi yurt içi hasıladaki yüzde 5,1 daralma art arda beşinci çeyrek yılda da devam ederek ikinci çeyrekte yüzde 1,7 daralmaya indi. Ancak beklenti yüzde 1,4’tü. 

Sanayi üretiminde mart ile haziran arasında yüzde 15’i aşan düşüşler, son aylarda yerini yüzde 5 - 6’ya bıraktı. Geçen yıl ekonomi yüzde 1,5 daralmıştı, bu yıl yüzde 3,5 - 4 ile büyük ekonomiler arasında en kötüsü bekleniyor. Ancak 2025 için yüzde 5 - 6 büyüme tahminleri yapılıyor.

Bütçede kesinti tepki çekiyor

Milei’nin elini attığı alanlardan biri de eğitim; bütçede kesintiye gitme çabaları tepki çekiyor. Mart ayından beri binlerce kişi, öğrenci ve öğretmenlerin protestoları sürüyor. Milei ise ulusal üniversitelere daha fazla finansman sağlanmayacağını, düşük gelirli ailelere mensup çocukların kamu üniversitelerinden yeterince yararlanamadığını savunuyor. Öğretim üyeleri ise “Hükümetin kamu eğitimini yok etmek için sistematik ve kademeli bir planı var” diyor.

Son olarak Arjantin Cumhurbaşkanı Javier Milei yükseköğretim kurumlarının bütçesini iyileştirmeyi amaçlayan bir yasa tasarısını veto etmişti, ancak Arjantin Kongresi bu vetoyu kaldıramadı. 

Uluslararası Para Fonu (IMF) ve alacaklı bankalar, Milei’nin programını destekliyor. IMF, Arjantin ile 44 milyar dolarlık bir yardım programını sürdürüyor. Bu Arjantin’in tarih boyunca IMF ile gerçekleştirdiği 22’nci program. IMF, kredi dilimlerini serbest bırakırken Milei’nin ülkenin sıkıntılı ekonomisi için sürdürdüğü istikrar planını, önceki liderlerin uyguladıklarından “daha cesur ve çok daha iddialı” olarak nitelendirdi.

Merkez Bankası'nı kapatamadı

Milei, enflasyonist baskıları azaltmak için önlem olarak ABD Doları’nı benimseme sözü vermişti; ancak bu plan hızla rafa kaldırıldı. Bir başka vaadi de Arjantin Merkez Bankası’nı kapatmaktı. Ancak artan tepkiler nedeniyle seçim kampanyasında önerdiği radikal önlemlerden bazılarından uzaklaşmış gözüküyor. 

Arjantin, Latin Amerika’nın en büyük ekonomilerinden biri… Aynı zamanda önemli doğal kaynaklara da sahip olan Arjantin, tarımsal ihracatta küresel bir oyuncu, yine küresel enerji dönüşümünde kritik bir maden olan lityum da dahil olmak üzere muazzam miktarda yeraltı zenginliğine sahip. Tüm olumlu faktörlere rağmen 46 milyonluk bu ülkenin finansal krizler, borçlarda temerrüde düşme, derin ekonomik daralmalar gibi parlak olmayan bir yakın geçmişi var. Önceki Peronist ve diğer liderlerden hayal kırıklığına uğrayan Arjantin halkı sonunda zincirli testere ile meydanlarda şov yapan Javier Milei’yi seçti. Tüm işten çıkarmalara, yoksullaşmaya rağmen Milei’ye kamuoyu destek oranı halen 50’lerde... Genel olarak Arjantinliler ihtiyatlı bir iyimserliği koruyor. 

Ancak Arjantinlilerin günlük yaşamında elle tutulur bir iyileşme, yaşam kalitelerinde olumlu bir gelişme henüz olmadı, bu nedenle başlangıçtaki iyimserlik hızla azalıyor. Sosyal huzursuzluk büyüyor, sendikalar ve diğer grupların protestoları artıyor. Milei’nin partisinin Kongre’deki gücünü artırmayı hedeflediği 2025 Ekim ayındaki ara seçimler her açıdan büyük önem kazanmış durumda…