Avrupa, Ukrayna İşgalinden üç yıl sonra enerji kriziyle boğuşuyor

Almanya'nın Elbe Nehri boyunca yeni inşa edilen bir rıhtımda, Amerika Birleşik Devletleri'nden gelen tankerler fabrikalara ve evlere yakıt sağlamak için sıvılaştırılmış doğal gaz boşaltıyor. İspanya'nın merkezinde, dağların tepesine dikilen rüzgar türbinlerinden oluşan bir orman enerji şebekesine güç sağlıyor. Fransız hükümet binalarında, elektrik tasarrufu için kışın termostatlar düşürülüyor. 

Büyük ölçüde ABD’ye bağımlı

Rusya'nın Ukrayna'yı işgalinin Avrupa'da bir enerji krizinin fitilini ateşlemesinden bu yana geçen üç yıl içinde kıta, enerji üretme ve depolama yöntemlerini değiştirdi. Uzun süredir Avrupa'nın enerji can damarı olan Rus doğal gazının yerini, başta ABD'den gelen sıvılaştırılmış doğal gaz olmak üzere başka kaynaklar aldı. Rüzgar ve güneş enerjisi üretimi 2021'den bu yana yaklaşık yüzde 50 arttı. Kıta genelinde yeni nükleer enerji santralleri planlanıyor. Ancak Avrupa'nın enerji güvenliği hala kırılgan. Bölge, tükettiğinden çok daha az doğal gaz üretiyor ve ışıkları açık tutmak için hala büyük ölçüde diğer ülkelere, özellikle de ABD'ye bağımlı. Elektriğin fiyatını belirleyen doğal gaz, ABD'dekinin yaklaşık dört katı daha pahalı. Yüksek enerji maliyetleri hane halklarını zorluyor ve fabrikaları kapanmak zorunda bırakarak Avrupa ekonomisini zayıflatıyor.

Rusya'ya bağımlılık

2022'de Ukrayna'nın işgali Avrupa'nın Rusya'dan gelen enerjiye, özellikle de Avrupa'nın enerji tüketiminin yaklaşık yüzde 20'sini oluşturan doğal gaza olan bağımlılığını ortaya çıkardı. Avrupa Birliği'nin yürütme organı olan Avrupa Komisyonu'nun Başkanı Ursula von der Leyen geçen ay Dünya Ekonomik Forumu'nda yaptığı konuşmada “Enerji ucuz görünüyordu ama bizi şantaja maruz bıraktı” dedi. 

Rusya'nın Avrupa'ya gaz akışını tamamen keseceği endişesi ve diğer faktörler nedeniyle fiyatlar 2022'de yükseldi. Ülkeler yakıt ve diğer enerji kaynaklarını paylaşmak ve bunları taşımak için altyapı inşa etmek ya da değiştirmek üzere bir araya geldi. Bir araştırma şirketi olan S&P Global Commodity Insights analisti Anna Galtsova'ya göre bu çabaların Avrupa'nın Rus gazına olan bağımlılığını 2021'deki yüzde 35 seviyesinden 2025'te yüzde 8'e düşürmesi bekleniyor.

“Avrupa’ya esneklik yarattı”

Norveç şu anda, çoğunlukla boru hatlarından oluşan bir ağ aracılığıyla, en büyük gaz tedarikçisi konumunda. Ancak Rusya, 2024 yılında ABD'den sonra ikinci büyük sıvılaştırılmış doğal gaz tedarikçisi haline geldi. Büyük bir Amerikan sıvılaştırılmış doğal gaz ihracatçısı olan Cheniere Energy'nin baş ticari sorumlusu Anatol Feygin, Avrupa'nın enerjiyi ihtiyaç duyulan yere yönlendirmede daha iyi hale geldiğini ve “Avrupa'nın savaşın arifesinde sahip olmadığı muazzam miktarda esneklik” yarattığını söyledi. Bu dönüşe yardımcı olan programlar, haneleri ve hükümet binalarını termostatları 19 santigrat dereceye düşürmeye teşvik etti. Avrupa'daki fabrikalar da kabarık enerji faturalarından kaçınmak için üretimi azalttı. Mağazaların akşam erken saatlerde ışıkları kapatması gibi başka önlemler de hayata geçirildi.

Yenilenebilir enerji çözümleri

Avrupa bu açığı kapatmak için daha fazla yenilenebilir enerji projesi inşa etti. Rusya'nın işgalinden önce, Avrupa'nın elektrik üretiminin yaklaşık üçte biri, rüzgar ve güneş enerjisi birikiminin itici gücüyle yenilenebilir enerjiden geliyordu. S&P Global Commodity Insights'a göre 2024 yılında rüzgar ve güneş enerjisi çiftlikleri ilk kez fosil yakıtlardan daha fazla elektrik enerjisi üretti. Paris'teki Uluslararası Enerji Ajansı'nın baş enerji ekonomisti Tim Gould, “Bu büyük bir değişiklik ve alternatif enerji kaynaklarının sisteme dahil edilmesine yönelik ek politika baskısına işaret ediyor” dedi. Ancak yenilenebilir enerjiye geçiş maliyetli bir durum. Genel enerji fiyatları 2022'deki zirvelerinden düşmüş olsa da hem gaz hem de elektrik tarifeleri yüksek kalmaya devam ediyor. Rüzgar ve güneş gibi yenilenebilir kaynaklar büyük ilerleme kaydetti ancak rüzgar ve güneşin düşük olduğu dönemlerde boşlukları doldurmak için hala çok fazla yatırıma ihtiyaç var.

Çelik üreticileri gibi büyük kirleticiler, Avrupa'nın daha çevreci operasyonlara geçişi teşvik etmek için yeterince çaba göstermediğini söyledi. Avrupa'nın en büyük çelik şirketi ArcelorMittal kasım ayında yaptığı açıklamada, “Avrupa'daki politika, enerji ve piyasa ortamları uygun bir yönde ilerlemedi” dedi.

Gaz için küresel rekabet

Rusya'dan borularla getirilen gaza en büyük alternatif sıvılaştırılmış doğal gaz ancak bu nispeten pahalı bir seçenek. Sanayi, ısınma ve elektrik üretimi için hayati önem taşıyan gazın Rusya'dan temin edilmesinden vazgeçilmesi zor odu. Sıvılaştırılmış doğal gaz için Çin ve Güney Kore gibi ülkelere karşı teklif veren Avrupa, küresel piyasaların insafına kalmış durumda. Fiyatlar son zamanlarda son bir yılın en yüksek seviyesine çıkarak işletmelere zarar verdi ve Avrupa'daki hayat pahalılığı krizini arttırdı. Sıvılaştırılmış doğal gazın en büyük kaynağı, çoğunlukla Avrupa'nın arzının neredeyse yarısını sağlayan Körfez Kıyısı'ndaki terminaller olmak üzere Amerika Birleşik Devletleri oldu. Avrupa'da özellikle de enerji krizinden önce sıvılaştırılmış doğalgaz terminali bulunmayan Almanya'da, sıvılaştırılmış doğal gaz terminallerinin kurulmasında bir patlama yaşandı.

Fiyatlar hala yüksek

Uluslararası Enerji Ajansı'na göre Avrupa'daki doğal gaz fiyatları 2022'deki en yüksek seviyelerden düştü ancak 2024'te hala savaştan önceki beş yıllık ortalamanın iki katıydı. Avrupa'nın boru hatları üzerinden Rus gazı ithalatı düşmüş olsa da Avrupa, Rusya'dan liman yoluyla gelen sıvılaştırılmış doğal gaz alımlarını artırdı. Rus gazının kaybını telafi etmek için L.N.G. gibi yeni kaynaklar geliştirmesine yetecek zaman olmadı. L.N.G.'nin iniş ve çıkışları büyük ölçüde piyasa güçleri tarafından belirleniyor. Başkan Trump Avrupa'yı ABD'den daha fazla yakıt ithal etmeye zorladı ve Von der Leyen ABD'den gelen L.N.G.'nin Rus yakıtının yerini alabileceğini öne sürdü.

Analistler, Rusya'dan Avrupa'ya bir miktar ek gaz ihracatının, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'in Ukrayna'da bir anlaşmaya varması için bir tatlandırıcı olarak dahil edilebileceğini söylüyor. Goldwyn, “Bu ABD'li enerji ihracatçıları için ciddi bir olumsuzluk olur” dedi.

Enerji krizinin maliyeti

Fahiş gaz maliyetleri enflasyonun yükselmesine katkıda bulundu ve Avrupa'da binlerce kişiyi istihdam eden fabrikaların kapanmasına ya da daha ucuz enerjiye sahip ülkelere taşınmasına neden oldu. Avrupa'nın en büyük isimlerinden bazıları faaliyetlerini azaltıyor. Alman kimya devi BASF, Fransa sınırına yakın Ludwigshafen'deki tesisinde üretimin bir kısmını durduracağını ve enerjinin Avrupa'dakinden üçte iki oranında daha ucuz olduğu Çin'de tarihinin en büyük yabancı yatırımını yapacağını açıkladı.

Yüksek doğal gaz fiyatları, gübrelerin önemli bir bileşeni olan amonyak üretiminde daha yüksek maliyetlere yol açıyor. Norveç merkezli gübre devi Yara International, Belçika'nın Tertre kentindeki fabrikasında amonyak üretimini durdurarak 100'den fazla kişinin işini kaybetmesine neden olacak. Bir sözcü, “Yüksek enerji fiyatları Avrupa'nın rekabet gücü açısından büyük bir zorluk teşkil ediyor” dedi. Enerji krizi aynı zamanda Avrupa genelinde aileler için acı verici bir geçim krizine yol açtı. Nüfusun yaklaşık yüzde 10'unun evlerini sıcak tutamadığını bildirmesi ve daha fazla sayıda hanenin enerji faturalarını ödeyememesi nedeniyle Avrupa'da enerji yoksulluğu arttı. Fransa'daki Kırsal Aileler Ulusal Federasyonu sözcüsü Niki Vouzas, “Bir enerji güvencesizliği durumu yarattık. İnsanlar evlerini daha az ısıtıyor ve benzin depolarını daha az dolduruyor” dedi.

Stoklar hızlı tükeniyor

Son aylarda piyasalarda yeni tedirginlik işaretleri görülmeye başlandı. Soğuk hava, Avrupa'nın kış için biriktirdiği depolama seviyelerini bir önceki yıla göre daha hızlı bir şekilde aşağı çekmesine neden oldu ve bu stokların yaz boyunca yeniden oluşturulmasının pahalı olabileceği endişelerine yol açtı.

Argus'tan Bayan Fielding, “Bu yaz yaşanacak zorluk, bir sonraki kış öncesinde rezervleri doldurmak olacak” dedi. Son yıllardaki yüksek fiyatlara rağmen Avrupa'nın toplam gaz üretimi azaldı. Yüksek vergiler İngiliz Kuzey Denizi'ndeki yatırımları caydırırken Hollanda, üretimin depremleri tetiklemesinin ardından bir zamanlar verimli olan Groningen sahasını kapatıyor. S&P Global Commodity Insights'ın tahminlerine göre Avrupa Birliği ve İngiltere'deki yurtiçi üretim 2024 yılında tüketimin yüzde 20'sinden azını oluşturacak.