Suudi Arabistan’ın çöldeki fütüristik metropolünde ne yanlış gitti?

Veliaht Prens Muhammed bin Selman'ın Vizyon 2030 hedefinin bir parçası olan mega proje Neom planlandığı gibi ilerlemiyor. 

Neom belgelerine göre sade lansman partisi 45 milyon dolara mal olmuştı. Will Smith, Tom Brady ve diğer ünlüler, Kızıldeniz'in ortasında yer alan lüks otellerle kaplı kumlu bir adada bir araya gelmişti. Süper yatlar sahile yakın sularda beklerken, Alicia Keys, Londra ve New York'tan gelen seçkin iş insanlarına özel bir performans sergiliyordu. Spot ışıkları gece gökyüzünü aydınlatıyordu. Bu, Suudi Arabistan'ın petrole bağımlı ekonomisini dönüştürme hedefiyle inşa edilen Neom adlı fütüristik şehrin ilk bölümünün Ekim ayında yapılan gösterişli lansman partisiydi. Ancak bu ışıltılı etkinliğin arkasındaki gerçekler, sunulan ihtişamdan oldukça uzaktı.

Prens lansmana katılmadı

Sindalah adı verilen ve görece basit, alçak katlı binalardan oluşan bu proje, üç yıl gecikmişti ve maliyeti başlangıç bütçesinin üç katına çıkarak yaklaşık 4 milyar dolara yaklaşmıştı. Oteller henüz bitmemişti, kuvvetli rüzgarlar feribot seferlerini ve golf aktivitelerini aksatıyor, proje alanının büyük bir bölümü hâlâ inşaat halindeydi.

Neom projesinin fikir babası Suudi Veliaht Prensi Muhammed bin Salman, etkinliğe sürpriz bir şekilde katılmadı. Birçok Neom çalışanı prensin bu yokluğunu memnuniyetsizliğin göstergesi olarak yorumladı.

Etkinlikten haftalar sonra, Neom'un altı yıldır görevde bulunan CEO'su görevden ayrıldı ve projeyi düzeltmek üzere yeni bir yönetici ekibi görevlendirildi.

Neom projesi kapsamında, veliaht prensin bilimkurgu filmlerinden esinlenerek tasarladığı dev projeler—kurak dağlarda kayak tesisi, denizde yüzen iş merkezleri ve projenin merkezinde yer alan, Empire State binası yüksekliğindeki ikiz gökdelenlerden oluşan 170 kilometre uzunluğundaki "The Line"—gerçekliğin sert yüzüyle karşı karşıya kaldı.

Projelerde maliyetler hızla yükseldi, gecikmeler olağan hale geldi ve geçen yıl alınan küçültme kararı, Neom'un modern bir iş merkezi olması için gerekli nüfus yoğunluğuna ulaşmasını tehdit etti.

Eski çalışanlar ve Wall Street Journal tarafından incelenen 100 sayfalık iç denetim raporuna göre, sorunların temelinde veliaht prensin iddialı planlarında diretmesi ve üst düzey yöneticilerin maliyetleri ve zorlukları gerçekçi bir şekilde ortaya koymamaları yatıyordu.

8,8 trilyon dolarlık maliyet

Denetim raporu, yöneticilerin bazen danışmanlık şirketi McKinsey & Co.'nun desteğiyle projeye gerçekçi olmayan iyimser varsayımlar ekleyerek maliyetleri düşük gösterdiğini ortaya koydu. Raporda bazı yöneticilerin mali verilerde bilinçli manipülasyon yaptığı tespit edildi.

Neom yönetim kurulu belgelerine göre, Neom'un 2080'e kadar tamamlanması için gerekli sermaye miktarı 8,8 trilyon dolardı; bu, Suudi Arabistan'ın yıllık bütçesinin 25 katından fazla anlamına geliyor. Projenin ilk aşaması için ise 2035 yılına kadar 370 milyar dolara ihtiyaç duyuluyordu. Şu anda bu maliyetlerin büyük kısmını Suudi devleti karşılıyor ancak yetkililer özel yatırımcıların ileride destek sağlayacağını umuyor.

Neom sözcüsü, Journal'ın rakamları yanlış yorumladığını ve gerçekleri çarpıttığını savunarak projenin somut ilerlemeler gösterdiğini ve etik değerlere uygun yürütüldüğünü belirtti. Suudi hükümeti ve McKinsey, finansal manipülasyon iddialarını reddetti.

Yetkililer artık Neom’u kısa vadeli ekonomik motor olarak değil, nesiller boyu devam edecek uzun vadeli bir yatırım olarak sunmaya başladı. Suudi Arabistan, ekonomik planı olan Vizyon 2030'un oldukça iddialı hedefler içerdiğini, bunların bir kısmını gerçekleştirmenin bile başarı sayılacağını vurguluyor.

Ülkenin diğer ekonomik reformları kadınların iş hayatına katılımını artırdı ve özel sektörün büyümesini hızlandırdı. Ancak Neom, tüm bu değişimlerin en önemli sembolü olarak lanse edilmişti.

Veliaht prens projeyi Mısır piramitleriyle kıyaslayarak 2045 yılına kadar dokuz milyon kişiye ev sahipliği yapacağını iddia etti. Prens, mimari kararları kişisel olarak onaylıyor ve "sıfır yerçekimi mimarisi" gibi bilimkurgu ögelerinden esinlenen tasarımları destekliyor. Örneğin, "The Line" içinde, devasa bir köprüye asılı, ters duran "Avize" adında 30 katlı cam bir yapı planlandı ve tasarımında Marvel film tasarımcısı Olivier Pron görev aldı.

2030 yılına kadar "The Line"ın ilk 16 kilometresinin tamamlanması için gereken kaynakların küresel arzının önemli bir bölümünü tüketmesi gerekiyordu. Yükselen maliyetleri gizlemek için kâr varsayımları artırıldı, itiraz edenler görevden uzaklaştırıldı.

Şu anda Neom’un en kısa vadeli hedefi, 2034 Dünya Kupası maçlarına yetiştirilmesi planlanan "The Line"ın yarım kilometrelik bölümünü tamamlamak. Öte yandan Sindalah adasında işler hâlâ bitirilmiş değil. Çalışanlar, müşteri olmadığı için boş zamanlarını kitap okuyarak geçiriyor, golf sahası ve oteller ise lansmandan dört ay sonra bile henüz halka açılmadı.