Gazze’deki ateşkes 15 aylık savaşın ardından bölgeye rahatlama getirdi

Geçen hafta ilan edilen Gazze ateşkesi on binlerce kişinin ölümüne, çok daha fazlasının evsiz kalmasına ve İsrail'in Orta Doğu'daki düşmanlarının sarsılmasına neden olan 15 aylık bir çatışmanın geçici olarak sona erdiğini gösteriyor. Ancak bu henüz kesin bir çözüm olmaktan uzak. Anlaşma, Hamas'ı bazı taahhütlerini yerine getirmemekle suçlayan İsrail'de kısa sürede sorun yarattı ve aşırı sağcı partiler anlaşmayı bozmanın yollarını arıyor. Anlaşmanın ne kadar tehlikeyle karşı karşıya olduğu belli değil. Ateşkesin bu noktaya kadar gelmesi Trump etkisinin sonucu olarak görülüyor. ABD'nin yeni başkanı daha göreve gelmeden küresel siyaseti sarstı. Giden Başkan Joe Biden da altı aydan uzun bir süre önce ana hatlarını çizdiği bir anlaşmanın hayata geçirilmesine yardımcı olduğu için övgü alabilir.

O süreçte birçok kriz yaşandı. Hamas’ın üst düzey liderleri öldürüldü, Lübnan’daki müttefik grup Hizbullah’ın beli kırıldı ve hamisi İran’ın boynu büküldü, Tahran'ın bir başka müttefiki olan Suriye'deki Beşar Esad rejimi çöktü. Tüm bunlar 7 Ekim 2023'te İsrail'e saldıran Hamas'ı, İsrail’e karşı yalnız bıraktı. Bölgesel düzeni değiştirme çabası işe yaradı ama planladığı gibi olmadı. Bunun yerine İsrail daha güçlü çıktı ancak ölümcül savaş ülkenin uluslararası arenada dışlanmasını derinleştirdi, ekonomisini hırpaladı ve yüzlerce askerini öldürdü ve Hamas'ı yenme vaadini tam olarak elde edemedi. 

Anlaşmanın Hamas'ın saldırıda kaçırdığı yaklaşık üç düzine rehineyi geri getirmesi beklenirken, Başbakan Binyamin Netanyahu'nun uzun süredir dile getirdiği örgütün Gazze'deki hakimiyetini yıkma hedefinin gerisinde kalıyor ve bölgede Hamas'ın yerini neyin alacağı sorusuna yanıt vermiyor. Anlaşma uyarınca İsrail, askerlerini nüfusun yoğun olduğu bölgelerden çekmeyi ve günde yüzlerce kamyon ihtiyaç duyulan yardımın girişine izin vermeyi kabul ediyor. Ancak hala İsrail hükümetinin onayına ihtiyaç duyan anlaşma, ilk aşama sona erdiğinde altı hafta içinde çökebilir. Bu da geride daha fazla rehine ve çoğunlukla evsiz ve kışa dayanmaya çalışan 2 milyon Gazzeli kalmasına neden olabilir.

“Savaşı sona erdirmeyecek”

Eski bir Dışişleri Bakanlığı Orta Doğu yetkilisi olan ve şu anda Carnegie Endowment for International Peace'de kıdemli araştırmacı olarak görev yapan Aaron David Miller, “Bu anlaşma Gazze'deki savaşı sona erdirmeyecek ya da tüm rehineleri serbest bırakmayacak” ifadelerini kullandı. “Bu sınırlı bir anlaşma” diyen Miller, “Uluslararası yardımın Gazze'ye akıtılmasından ziyade artırılabileceği öngörülebilir ve istikrarlı bir ortam yaratmaya başlayacak” diye ekledi.

Netanyahu için dengeler değişti

ABD için geçici bir anlaşma bile Donald Trump'ın erken bir başarı elde ettiğini iddia etmesine ve Suudi Arabistan ile İsrail arasında siyasi bir anlaşma başta olmak üzere bölgeye yönelik daha geniş hedeflerine yönelmesine olanak tanıyacaktır. Ancak Gazze'de kalıcı bir çözüm olmadan bu zor bir hedef olabilir. Cumartesi günü yapılan bir toplantıda Trump'ın özel temsilcisi, emlak yatırımcısı ve başkanın golf arkadaşı Steve Witkoff, Netanyahu'nun Yahudi Şabat'ını kutlamasını yarıda keserek açık bir mesaj verdi: ABD'nin yeni başkanı gelecek hafta göreve başlamadan önce bir anlaşma istiyordu. Anlaşma uyarınca İsrail'in, Hamas'ı kökten yok etmek için 15 aydır sürdürdüğü çabalardan geri adım atması bekleniyor. ABD'nin baskısı ve İsrail'in kendi iç siyasi ve ekonomik kaygıları Netanyahu için dengeleri değiştirdi. 

Yönetim konusunda anlaşabilecekler mi?

Asıl soru, Hamas'ın iktidarı yeniden ele geçirebilmek için İsrail'in tamamen çekilmesini istediği, İsrail'in ise Hamas'ı tamamen yönetimden uzaklaştırmak istediği bir sonraki aşamada iki tarafın ne karar vereceği. Bu tarafların bir anlaşma imzalamasını uzun süredir engelleyen temel anlaşmazlık. Hamas bu anlaşmayı kabul etti çünkü mahkumlarının dışarı çıkmasını istiyor, kontrol etmeye çalışacağı büyük miktarda yardım istiyor ve İsrail ateşkes için askeri eylemlerini durdurduğunda askerlerinin geri dönmeyeceğini umuyor.

Ancak ilk aşamadan sonra daha çetin müzakereler başlayacak. İsrail şerit içinde geniş bir tampon bölge ve askerlerini Mısır sınırında tutmak istiyor ki Hamas bu iki talebi de reddediyor. Washington'daki Stratejik ve Uluslararası Çalışmalar Merkezi Orta Doğu Programı Direktörü Jon Alterman, “Bu başlangıcın sonu ama sonun başlangıcı olmasından çok uzaktayız. Hem birinci aşamanın uygulanmasında hem de ikinci aşamanın müzakerelerinde pek çok şey ters gidebilir” ifadelerini kullandı.

Gazze bugün tanınmaz halde. Hamas yetkililerine göre İsrail'in saldırıları sonucu Gazze'nin büyük bir kısmı enkaz haline geldi ve 46 binden fazla insan öldürüldü. Her on kişiden dokuzu yerinden edildi, sıhhi tesisat, yiyecek ve su bakımından son derece yetersiz barınaklarda yaşamak zorunda kaldı. Sıradan Gazzeliler, yiyecek ve ilaç alabilmek ve bombardıman, korku ve kayıplar olmadan yaşamayı hayal edebilmek için çaresizce ateşkese ihtiyaçları olduğunu söylüyorlar. İsrail’i lanetliyorlar ama bazıları da geçen bahar masaya konan anlaşmayı reddettiği için Hamas'ı açıkça suçluyor. Gazze’de yaşayan Saed Hamouda, “O dönemde Hamas, İsrail tamamen çekilmediği sürece anlaşmayı kabul etmeyeceğini söylemişti. Şimdi bu taleplerinden vazgeçtiler. Peki ne oldu? Refah’ı, kuzeyi ve pek çok aileyi kaybettikten sonra bunu yaptılar” dedi.