Çin ABD’ye misillemeye hazırlanırken hükümet para sıkıntısı çekiyor

Çin'in son hükümet bütçesinde yer alan bazı rakamlar endişe verici bir eğilime işaret ediyor. Vergi gelirleri düşüyor. Bu düşüş Çin'in ulusal hükümetinin, konut piyasasındaki çöküş ve yüzlerce yerel yönetimin iflasın eşiğine gelmesi gibi ülkenin ciddi ekonomik sorunlarını ele almak için daha az paraya sahip olduğu anlamına geliyor.

Zayıf vergi gelirleri, Çin'den gelen mallara yüzde 20 gümrük vergisi uygulayan ve daha fazlasının geleceği tehdidinde bulunan Başkan Trump ile karşı karşıya gelen Çin liderlerini de zor durumda bırakıyor. Pekin'in ekonomik büyümeyi sağlayan ancak gümrük vergilerinden zarar görebilecek ihracat sektörlerine yardım etmek için daha az parası var.

Geçen yıl hiç olmadığı kadar düştü

Vergi tahsilatındaki düşüş Çin'in liderlerini alışık olmadıkları bir durumda bırakıyor. Son birkaç yıla kadar Çin, altyapı yatırımları, hızlı bir askeri yapılanma ve kapsamlı sanayi sübvansiyonları için kullandığı güçlü gelirlere sahipti. Ekonomik büyüme son 12 yılda kademeli olarak yavaşlayıp tüketici harcamalarını azaltsa da vergi gelirleri yakın zamana kadar oldukça istikrarlı bir seyir izledi. Vergi gelirleri geçen yıl daha önce hiç olmadığı kadar düştü. Son yıllarda daha önce yaşanan iki düşüş de özel koşullar altında gerçekleşmişti: 2020'de Çin, birkaç ay boyunca ülke çapında bir pandemi karantinası uyguladı ve 2022'de Şangay iki aylık bir karantinaya katlandı.

Çin'in azalan vergi gelirinin şu anda birkaç nedeni var. Bunlardan en önemlisi deflasyon, yani fiyatlardaki geniş çaplı düşüş. Şirketler ve şimdi de Çin hükümeti borçlarını aylık olarak ödemek için daha az paraya ihtiyaç duyuyor. Eylül ayından bu yana Çinli yetkililer, hemen hemen her yabancı ve Çinli ekonomistin tavsiye ettiği şeyi yapmanın eşiğinde olduklarını defalarca dile getirdiler: Ülkenin zor durumdaki tüketicilerine daha yüksek emekli maaşları, daha iyi sağlık yardımları, daha fazla işsizlik sigortası gibi önlemlerle yardım etmek için daha fazla para harcamak. Ancak defalarca, en ufak bir ekstra harcama yapmadan iddialı programlar ortaya koydular.

Ancak Maliye Bakanlığı'nın 5 Mart'ta açıkladığı Çin'in 2025 bütçesi ulusal hükümetin parası olmayabileceğini gösteriyor. Rekor borçlanmaya rağmen, tüketimi canlandırmak için gereken parayı bulmakta zorlanabilirler. Toplam vergi geliri geçen yıl yüzde 3,4 düştü. Bu çok büyük bir rakam gibi görünmeyebilir. Ancak resmi istatistiklere göre deflasyondan arındırılmadan önce yüzde 5 büyüyen genel ekonomiden oldukça büyük bir sapma.

Düşen vergi gelirleri, Çin'in bütçe açıklarının ekonomiye yardımcı olmak için yapılan ekstra hükümet harcamaları nedeniyle değil, kasaya daha az para girdiği için genişlediği anlamına geliyor. Sorun, devlet arazilerinin satışından elde edilen gelirleri düşen yerel yönetimlerde yıllardır daha da kötüleşiyor ve ulusal hükümete de yayılmış durumda.

Konut piyasasındaki çöküş de etkili oldu

Düşüşün kabaca yarısı, konut piyasasındaki çöküşle ilgili iyi belgelenmiş bir sorun olan arazi satışlarından elde edilen gelirin azalmasından, geri kalanı ise yeni bir sorun olan vergi gelirlerindeki zayıflıktan kaynaklanıyor. Bu da çok büyük bir meblağa tekabül ediyor. Eğer toplam gelir son yedi yılda ekonomiye ayak uydurabilseydi, Çin hükümetinin 2025 yılında harcayacak 1,5 trilyon doları daha olacaktı.

Çin bu ay, 2009'daki küresel mali krizden bu yana yüzde 3 civarında tutmaya çalıştığı bütçe açığı için resmi hedefinin bu yıl yüzde 4'e çıkmasına izin vereceğini açıkladı. Ancak analistler gerçek bütçe açığının halihazırda çok daha büyük olduğunu, çünkü Çin'in çok sayıda uzun vadeli borçlanmayı sessizce vergi geliri gibi saydığını söylüyor.

Maliye Bakanlığı'nın bütçesi, borçlanma olmaksızın sadece harcamalar ile gerçek gelirler karşılaştırıldığında, ekonominin neredeyse yüzde 9'una eşit bir açık gösteriyor. Bu oran 2018'de sadece yüzde 3,2 idi. Fitch'te Asya ve Pasifik ülke notları direktörü olan Jeremy Zook, “Açıklar oldukça yüksek ve borç oldukça hızlı artıyor, bu nedenle mali açıdan zorlanıyorlar” dedi.

Deflasyon da vergi gelirlerini düşürdü

Çin'deki en büyük vergiler, hükümetin kiradan buzdolabına kadar hemen her işlemden topladığı bir tür satış vergisi olan katma değer vergileri. Geçen yıl katma değer vergilerinden elde edilen gelir beklentilerin yüzde 7,9 altında kaldı. Resmi Çin belgelerinde deflasyon kelimesinin kullanılması yasak olduğundan bakanlık üstü kapalı bir açıklama getirdi: Bu düşüş temel olarak üretici fiyatlarının beklenenden daha düşük olmasından kaynaklandı. Üretici fiyatları, yani mallar fabrikalardan ve çiftliklerden çıkarken hesaplanan toptan fiyatlar, Çin'de geçen yıl yüzde 2,3 düştü.

Katma değer vergilerinden elde edilen gelir 2018 yılında zayıflamaya başladı. O dönemde hükümet, Başkan Trump'ın ilk döneminde uyguladığı gümrük vergilerinin etkisini dengelemelerine yardımcı olmak için ihracatçılara yönelik bu vergileri keskin bir şekilde düşürmüştü. Bu vergi indiriminin maliyeti o zamandan bu yana Çin'in ihracatı arttıkça yükseldi ve ekonominin geri kalanı durgunlaşırken bile geçen yıl neredeyse 1 trilyon dolarlık bir ticaret fazlası üretti.

Bir diğer sorun da özellikle geçen yılın ikinci yarısında düşen maaşlar ve artan işten çıkarmalar. Maliye Bakanlığı bütçesinde, bireylerden toplanan gelir vergilerinin geçen yıl beklentilerin yüzde 7,5 altında kaldığı belirtildi. Çin'in ithalata uyguladığı yüksek gümrük vergileri de bir başka büyük gelir kaynağı. Ancak konut piyasasındaki çöküş nedeniyle tasarruflarının büyük bir kısmını kaybeden Çinli tüketiciler, el çantası ve parfüm gibi ithal mal alımlarını kısarken, birçok ithal malın fiyatı da düştü. Maliye Bakanlığı, bu nedenle gümrük vergilerinden elde edilen gelirin geçen yıl tahminlerin yüzde 9,2 altında kaldığını söyledi. Bu yılın mali tablosu bütçenin öngördüğünden daha da kötü olabilir. Maliye Bakanlığı'nın bütçesi, vergi gelirleri ve genel ekonomik performans konusunda geçen yıl yaptığı iyimser varsayımların birçoğunu tekrarladı.