Arap dünyası Trump’ın Gazze planına nasıl yanıt veriyor?

Donald Trump Gazze' önerisiyle tüm dünyanın tepkisini çekti ve bu önerisinin gerçekleşmesi pek mümkün görünmüyor. Ancak kritik bir dönemeçte olan Orta Doğu'da Arap hükümetleri birleşmiş durumda: ABD Başkanı’nı görmezden gelmek bir seçenek değil. Ürdün Kralı 2. Abdullah, Arap dünyasından Trump'a bir kez daha düşünmesi gerektiğine dair ortak bir mesaj iletecek. Bu mesaj, Trump'ın Gazze Şeridi sakinlerini yerlerinden etme ve ABD'nin Gazze Şeridi'ni ele geçirme planına karşı günlerdir devam eden kamuoyu tepkilerinin ve Arap liderler arasındaki özel istişarelerin ardından gelecek. Ancak Filistinlilerle dayanışma gösterilerinin ardında, İsrail'in Hamas ve Hizbullah'a karşı yürüttüğü savaşlar ve Suriye'de Esad rejiminin yıkılmasıyla altüst olan bölgenin kırılganlığına ilişkin endişeler yatıyor. Arap liderler Trump'a yanıt verirken Gazze'deki ateşkesin akıbeti, Ürdün ve Mısır gibi ülkelerin iç güvenliği ve Suudi-İsrail normalleşmesine dair beklentiler de dengede duruyor.

Trump’ı ikna edebileceklerini umuyorlar

Trump'ın planı, Gazze'nin sahil kenarındaki konumundan faydalanmak için sakinlerini başka ülkelere göndermeyi içeriyor. Trump bu fikri ilk kez bir hafta önce İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu ile yaptığı görüşmeden sonra dile getirdi ve ardından da muhteşem olduğunu söylediği kalkınma fikrini yineledi. Ürdün'ündeki liderlerin buna nasıl karşılık verecekleri henüz belli değil ancak durumu bilen kişilere göre daha acil fikirler üzerinde beyin fırtınası yapıyorlar. Ortaya atılan önerilerden biri Gazze'de Ortadoğu güçleri tarafından desteklenen Filistin liderliğinde yeni bir yönetim kurulması. Suudiler de Trump'ı ikna edebileceklerini umuyor.

Arap ülkelerine yönelik iç ve dış tehditleri inceleyen Abu Dabi'deki Emirates Policy Center'ın başkanı Ebtesam Al-Ketbi, “Arap hükümetleri Filistinlilerin zorla yerlerinden edilmesinin bölgeyi istikrarsızlaştıracağından ve potansiyel olarak kendi sınırları içinde huzursuzluğa yol açacağından endişe ediyor. Trump'ın önerisi temelinde bir anlaşmaya varılması ihtimali oldukça düşük görünüyor” dedi. 

“Ürdün’ün istikrarı bozulur”

Ürdün hükümetinin temasları hakkında bilgi sahibi bir kişiye göre Kral Abdullah, ülkedeki ABD üslerine ve iki ülke arasında uzun süredir devam eden istihbarat işbirliğine işaret ederek Ürdün'ün bölgede istikrarın temel direği olduğunu vurgulayacak. Söz konusu kişiler özel görüşmelerden bahsettikleri için isimlerinin açıklanmasını istemedi. Kral ayrıca büyük bir insan transferinin ülkesinin istikrarını bozabileceğini de savunacak. Halihazırda 2,4 milyon Filistinliye ev sahipliği yapan 11 milyon nüfuslu Ürdün, İsrail'in Gazze'deki askeri tutumu nedeniyle protestolarla karşı karşıya.

Ürdün'ün Trump'a karşı tek başına yapabileceği şeyler sınırlı. Ancak görüşmeler hakkında bilgi sahibi olan kişilere göre Kral Abdullah, Trump'a karşı sessizce geri adım atılması gerektiği konusunda hemfikir oldukları günlerce süren görüşmelerin ardından diğer Arap liderlerin desteğini alacak. Bu kişiler ayrıca bunu yapmanın en iyi yolunun kamuoyu önündeki anlaşmazlıklardan kaçınmak olduğu konusunda da hemfikir olduklarını söyledi.

Bahreyn'in başkenti Manama'daki Uluslararası Stratejik Araştırmalar Enstitüsü'nde kıdemli araştırmacı olan Hasan Alhasan, “Filistinlilerin Batı Şeria'dan geniş çaplı göçünün Ürdün içindeki güç dengesi için ne anlama geleceğinden endişe ediyorlar. Ayrıca Hamas'ın sınırın kendi taraflarında olması ihtimalinden de endişe ediyorlar” ifadelerini kullandı. 

Mısır’daki endişeler

Mısır'ın da endişelenmek için nedenleri var. Kronik döviz sıkıntısına yanıt olarak geçen mart ayında para birimini dolar karşısında yaklaşık yüzde 40 oranında devalüe ettikten sonra son on yılların en kötü ekonomik krizinden çıkmaya çalışıyor. Mısır Dışişleri Bakanı Badr Abdelatty de bu hafta Washington'a gitti ve ülke 27 Şubat'ta Filistin meselesini görüşmek üzere bir Arap zirvesine ev sahipliği yapacak.

Trump bu plandan vazgeçiyor gibi de gözükmüyor. Pazartesi sabahı Fox News'a verdiği bir mülakatta, ülkelerin neden hizaya girmesi gerektiğini açıkladı. Gazze'nin yeniden inşasının yıllar alacağını ve Filistinlilerin başka bir yere yerleştirilmesini istediğini söyledi. Trump, “İnşa etmeye başlamaktan bahsediyorum ve Ürdün'le bir anlaşma yapabileceğimi düşünüyorum, Mısır'la bir anlaşma yapabileceğimi düşünüyorum. Biliyorsunuz, onlara her yıl milyarlarca dolar veriyoruz” dedi. Trump, İsrail ile birlikte Mısır'ı da ABD'nin denizaşırı yardımlarını durdurma kararından muaf tuttu.

Planla ilgili endişeler Orta Doğu'nun dört bir yanına yayılmış durumda. İsrail-Hamas savaşı, başta Ürdün olmak üzere savaşçı gruplara desteğin artmasına yol açtı bile. Emirates Policy Center'dan Al-Ketbi'ye göre Filistinlilerin topraklarından çıkarılmasını, oradaki yıkım ne olursa olsun, muhtemelen bir savaş eylemi olarak görecekler. Nitekim Filistinliler Trump'ın planının etnik temizlik anlamına geleceğini söylüyor.

İsrail'in bile endişelenmesi için sebepler var. Trump'ın önerisini kamuoyu önünde genel olarak destekleyen bazı yetkililer, özelde önerinin eksikliklerine dikkat çekiyor. İsrailli bir yetkili Gazzelilerin Ürdün ve Mısır'a göç etmesinin İsrail'i sınır ötesi saldırı olasılığı nedeniyle bu ülkelerle olan sınırlarını güçlendirmeye zorlayacağını söyledi. Düşünce kuruluşu Arap Baharı çalkantıları sırasında kurulan Al-Ketbi, “Filistinlilerin zorla yerlerinden edilmesi, hem Filistin topraklarında hem de daha geniş Arap dünyasındaki sempatizanlar arasında daha fazla radikalleşmeyi körükleyebilir” dedi.

Arap devletleri arasındaki görüşmelere aşina olan kişiler, anlaşma ihtimali zayıf olsa bile Trump'la çalışmak için yaratıcı yollar bulunabileceğini söyledi. Bir Arap yetkili, ABD hükümetinin bu koşullar altında bir anlaşma sağlama şansının olmadığını söylerken, Trump hükümetini benzersiz ve tahmin edilmesi zor olarak tanımladı. Bir başka yetkili ise Arap ülkelerinin akıllı davranmaları halinde Trump'la bir anlaşma yapmaları gerekeceğini belirtti.