15 bin nüfuslu adanın Çin'le yakınlaşması kriz yarattı

Cook Adaları, bu hafta Çin ile ticaret, turizm ve yenilenebilir enerjiyi kapsayan stratejik bir anlaşma imzalayacak. Bu hamle, ülkenin geleneksel müttefiki Yeni Zelanda’yı tedirgin ederken, Çin’in Pasifik’te artan etkisi konusunda endişeleri derinleştiriyor.

Cook Adaları Başbakanı Mark Brown, resmi temaslarda bulunmak ve “kapsamlı stratejik ortaklık” anlaşmasını imzalamak için pazartesi günü Çin’e gidiyor. Anlaşmanın, ticaret, turizm, yenilenebilir enerji, tarım, altyapı ve denizcilik gibi birçok alanı kapsayacağı belirtiliyor.

Bu gelişme, Cook Adaları ile Çin arasındaki uzun süredir devam eden ekonomik ve diplomatik ilişkilerin bir sonucu olarak görülüyor. Ancak Cook Adaları, aynı zamanda Yeni Zelanda ile “serbest birlik” (free association) anlaşmasına sahip. Bu çerçevede Wellington hükümeti, dış politika ve savunma desteği sağlarken, iki yıl içinde 20 milyon Yeni Zelanda doları (yaklaşık 11,3 milyon ABD doları) finansal destek sunuyor.

Yeni Zelanda Başbakan Yardımcısı ve Dışişleri Bakanı Winston Peters, anlaşmadan hükümetlerinin haberdar edilmediğini belirterek, Cook Adaları yetkililerinden anlaşma detaylarını Yeni Zelanda ile paylaşmalarını talep etti. Peters, bu tür uluslararası anlaşmaların Yeni Zelanda Anayasası gereğince Wellington hükümetiyle paylaşılması gerektiğini vurguladı.

Brown: Yeni Zelanda’nın sürece dahil olmasına gerek yok

Cook Adaları Başbakanı Mark Brown, Yeni Zelanda hükümetinin tepkisine sert yanıt vererek “Bu anlaşma güvenlik veya polis işbirliğini içermediği için Yeni Zelanda’nın sürece dahil olmasına gerek yok” ifadelerini kullandı.

Bu açıklama, Yeni Zelanda’nın Pasifik’teki etkisinin zayıfladığı yönündeki yorumları güçlendirdi. Son üç yıldır Avustralya, Yeni Zelanda ve ABD, Çin’in Pasifik’te artan stratejik ve diplomatik etkisini dengelemek için Tuvalu, Nauru ve Papua Yeni Gine gibi ülkelerle güvenlik anlaşmaları yapıyordu. Ancak Cook Adaları’nın Çin ile imzalayacağı bu yeni anlaşma, Batılı ülkelerin bölgedeki etkinliğini koruma çabalarına darbe vurabilir.

Cook Adaları, 1960’lara kadar Yeni Zelanda’nın kontrolü altındaydı ve halen Pasifik’te Wellington’un en yakın müttefiklerinden biri olarak kabul ediliyor. Ancak bu anlaşma, iki ülke arasındaki ilişkilerde yeni bir döneme işaret ediyor.

Düşünce kuruluşu Lowy Enstitüsü’nün Pasifik Adaları Programı Direktörü Mihai Sora, bu gelişmenin Batılı ülkeler için bir uyarı niteliğinde olduğunu belirtti. “Bu anlaşmadan sonra, insanlar diğer tüm anlaşmaların değerini sorgulamaya başlayacak” diyen Sora, Çin’in bölgedeki nüfuzunu artırmak için her fırsatı değerlendirdiğini söyledi.

ABD'nin eski Başkanı Donald Trump yönetiminin ABD dış yardım fonlarını dondurma kararı, Pasifik'teki sağlık ve toplumsal projeler için hayati öneme sahip bir finansman kaynağını ortadan kaldırdı. Sora, bu durumun Çin’in bölgedeki etkisini artırması için açık bir kapı yarattığını belirtti.

Cook Adaları pasaport krizi sonrası Çin ile yeni anlaşma

Cook Adaları ile Çin arasındaki stratejik ortaklık anlaşması, geçtiğimiz haftalarda yaşanan Cook Adaları pasaport krizi sonrasında geldi. Cook Adaları vatandaşları halihazırda Yeni Zelanda pasaportu kullanıyor. Ancak Wellington hükümeti, Cook Adaları’nın tam bağımsızlık ilan etmesi ve vatandaşlarının Yeni Zelanda pasaportlarından vazgeçmesi şartıyla yeni bir pasaport uygulamasına destek vereceğini açıklamıştı.

Bu kriz sonrasında Çin ile imzalanan anlaşmanın, Cook Adaları’nın ekonomik ve siyasi bağımsızlığını güçlendirme çabalarının bir parçası olduğu belirtiliyor.

Başbakan Brown, anlaşmanın ticaret, turizm, yenilenebilir enerji, tarım, altyapı, denizcilik ve okyanus kaynakları geliştirme gibi alanları kapsayacağını ifade etti. Özellikle denizcilik alanındaki iş birlikleri, bölgedeki ekonomik fırsatları artırabilir.

Victoria Üniversitesi’nden Karşılaştırmalı Siyaset Profesörü Jon Fraenkel, anlaşmanın Cook Adaları’nın denizaltı madenciliği projelerini teşvik etmesine yardımcı olabileceğini belirtti. Fraenkel, Cook Adaları’nın kobalt ve bakır gibi stratejik minerallerin çıkarılması için Çin ile iş birliği yapabileceğini öne sürdü.

Bu gelişme, Çin’in Pasifik’teki etkisini daha da artırabileceği ve bölgedeki jeopolitik dengeleri değiştirebileceği yönündeki endişeleri güçlendiriyor. Cook Adaları ve Çin arasındaki stratejik anlaşmanın uzun vadede bölgedeki güç dengeleri üzerindeki etkisi yakından takip edilecek.