Trump yönetimi vergi oranlarına nasıl karar verdi?

Başkan Donald Trump’ın yönetimi, ağırlıklı olarak mevcut ticaret dengelerine dayanarak yeni gümrük vergileri paketini hesapladı—bu, diğer ülkelerin uyguladığı vergi oranlarını ve ticaret engellerini eşleştirme vaatlerinden bir sapma anlamına geliyor.

Çarşamba gecesi açıklanan tarifelerin arka planı

Bloomgerg News'in haberine göre çarşamba gecesi yayınlanan ve dünyayı sarsan tarifelere ilişkin metodolojisini açıklayan bir bildiride, Amerika Birleşik Devletleri Ticaret Temsilcisi (USTR), 2024 yılına ait ABD Nüfus Sayım Bürosu verilerine dayanarak bir ülkenin ABD ile olan ticaret fazlasını toplam ihracatına bölen bir formülü detaylandırdı. Daha sonra elde edilen bu rakam ikiye bölünerek “iskontolu” oran elde edildi.

Çin örneği: 295 milyar dolarlık ticaret fazlası

Örneğin Çin’in, geçen yıl ABD’ye 295 milyar dolarlık bir ticaret fazlası ve toplam 438 milyar dolarlık ihracatı vardı — bu yüzde 67’lik bir orana denk geliyor. Trump’ın formülüne göre ikiye bölündüğünde yüzde 34’lük bir gümrük vergisi oranı ortaya çıktı. Japonya, Güney Kore ve Avrupa Birliği gibi diğer ekonomiler için de kabaca benzer hesaplamalar yapılarak oranlar belirlendi.

Yani ABD yıllık 900 milyar dolar seviyesinde olan dış ticaret açığını hızlı bir şekilde yarıya indirmek istiyor. Tarifelerdeki iskontonun arkasında yatan fikir ise bu. 

ABD’nin ticaret fazlası olan ülkelere sabit oran

ABD’nin ticaret fazlasına sahip olduğu ülkeler de etkilendi; ticaretin yaklaşık olarak dengede olduğu ülkelerle birlikte, bu ülkelere yüzde 10’luk sabit bir oran uygulandı. USTR bildirisi, gümrük duvarlarının gerçek oranlarını hesaplamanın teknik olarak mümkün olabileceğini ancak bu metodolojinin Trump’ın ticaret açıklarını düşürme hedefine ulaşacağını ifade etti:

“Her ülkedeki on binlerce tarife, düzenleme, vergi ve diğer politikaların ticaret açığı üzerindeki bireysel etkilerini hesaplamak karmaşık, hatta imkânsız olsa da; bunların birleşik etkileri, ikili ticaret açıklarını sıfıra çekmeye uygun gümrük seviyesi hesaplanarak yaklaşık olarak ölçülebilir,” denilen ve imzasız olan bildiride böyle ifade edildi.

Gül bahçesi duyurusu: ‘İskontolu karşılıklı tarife’

Trump, Çarşamba günü Beyaz Saray’ın Gül Bahçesi’nde yaptığı konuşmada, “ABD’ye uygulanan gümrükler” başlığı altında bir dizi oranı gösteren bir tabelayı çevirerek ve buna yarı oranda “iskontolu karşılıklı tarife” ekleyerek çeşitli gümrük vergilerini duyurdu.

Farklı belgelere yansıyan farklı oranlar

Trump’ın açıklamasına kadar, gümrük vergilerinin nasıl hesaplandığı büyük ölçüde bilinmiyordu. Karışıklığı artıran bir diğer unsur da Trump tarafından açıklanan oranların, Trump’ın başkanlık kararnamesinin ekinde belirtilen oranlardan hafifçe farklılık göstermesiydi. Örneğin Güney Kore, Trump’ın tahtasında yüzde 25 olarak listelenirken ek belgelerde yüzde 26 olarak yer aldı.

USTR bildirisinin işaret ettiği geniş kapsam

Trump yönetimi, bu oranların hem gümrük vergileri hem de gümrük dışı engelleri (vergiler dahil) hesaba katan bir hesaplama olacağını söylemişti. Ve Trump’ın tahtasında bu oranlar, “ABD’ye Uygulanan Gümrükler (Para Birimi Manipülasyonu ve Ticaret Engelleri Dahil)” başlığı altında görüntülendi. Fiilen kullanılan formül, Beyaz Saray’ın başlangıçta işaret ettiği hesaplama yöntemiyle aynı değil.

Karşılıksız ticaret ve memorandumun kapsamı

Trump, 13 Şubat tarihli ve karşılıklı gümrük vergilerinin hazırlığını yapan memorandumunda; “Tüm Amerika Birleşik Devletleri ticaret ortaklarıyla olan karşılıksız (non-reciprocal) ticaret ilişkilerini inceleyen kapsamlı bir çalışma” yapılmasını emretmişti. Buna bu ülkelerin gümrük vergileri, vergileri, gümrük dışı engelleri, para birimi manipülasyonu ve “piyasa erişimine yönelik herhangi bir adil olmayan sınırlama veya adil rekabete yönelik herhangi bir yapısal engel getiren” her türlü uygulama dahildi.

Söz konusu memorandumda ticaret dengelerine atıfta bulunulmuyor ancak karşılıksız ticaretin “ülkemizin mal ticaretindeki büyük ve kalıcı yıllık ticaret açığının tek sebeplerinden biri” olduğundan ayrıca bahsediyordu.

Trump’ın formülündeki iki parametre

Trump’ın formülü, ithalat talebinin fiyat esnekliği ile tarifelerin ithalat fiyatları üzerindeki esnekliğini ifade eden iki başka parametre daha içeriyordu. Bu değerler, pratikte birbirlerini sıfırlayarak, birlikte çarpıldığında 1’e eşit olacak şekilde ayarlandı.

Formülün ayrıntıları ve anlamı

Fotoğrafta yer alan formül şu şekilde ifade ediliyor:

Delta tau i = (x i – m i) / (epsilon × fi × m i)

Bu formül, Trump yönetiminin gümrük vergisi hesaplamasında ticaret dengelerine dayalı yaklaşımının matematiksel bir ifadesi olarak değerlendirilebilir. Burada x i, ilgili ülkenin ABD’ye ihracatını; m i, ABD’nin ilgili ülkeden ithalatını; epsilon, ithalat talebinin fiyat esnekliğini ve fi ise tarifelerin ithalat fiyatları üzerindeki etkisini gösterir.

Söz konusu iki esneklik parametresi (epsilon ve fi) genellikle birbirlerini dengeleyen değerler olarak tanımlanmıştır; bu sayede çarpımları 1’e yaklaşarak, nihai gümrük vergisi oranının belirlenmesinde basitleştirici bir rol oynar.

Örneklemek gerekirse bir malın ithalat fiyatı 50, ABD üretim fiyatı 100 ise o mala vergi uygulanır. ABD'nin ülkelerle olan dış ticaretine göre vergiler belirlenir. Yani Japonya'yla ticaret fazlası varsa gümrük vergisi uygulanmaz, ticaret açığı varsa bunun yarısı kadar vergi uygulanır.