DeepSeek'in başarısı Çin’in eğitim sistemi hakkında ne anlatıyor?

DeepSeek, bu kez Nobel ödüllü bir isimden övgü aldı. Google'ın yapay zeka araştırma laboratuarı DeepMind'ın başkanı Demis Hassabis, Çinli startup tarafından geliştirilen yapay zeka modelini “etkileyici bir çalışma” olarak övdü. İki günlük Paris Yapay Zeka Eylem Zirvesi öncesinde Google'ın ev sahipliğinde düzenlenen bir etkinlikte Hassabi, “Bence bu muhtemelen Çin'den çıkan en iyi çalışma” dedi. Hassabis, DeepSeek'in başarısının son derece iyi mühendislikten kaynaklandığını ve jeopolitik ölçekte bir şeyleri değiştirdiğini söyledi. Pek çok Çinli için DeepSeek'in başarısı Çin'in eğitim sistemi için bir zafer, ABD'ninkine denk ya da onu aştığının bir kanıtı. Şirketin kurucusuna göre yapay zeka dünyasını sarsan Çinli start-up DeepSeek'in arkasındaki geliştirici ve bilim insanlarından oluşan çekirdek ekibin tamamı Çin'de üniversite eğitimi aldı. Bu durum, genellikle yurtdışında eğitim görmüş yetenekler arayan pek çok Çinli teknoloji şirketiyle bir tezat oluşturuyor.

“Liderliğini Çin’e kaptırabilir”

İnternetteki Çinli yorumcular Amerikalıların şaşkın tepkilerinin tadını çıkarırken, bazıları Çin'in her yıl ürettiği yüksek sayıdaki bilim doktorasına dikkat çekti. Bir blog yazısının başlığı “DeepSeek'in başarısı eğitimimizin harika olduğunu kanıtlıyor” şeklindeydi. Yurtdışından bile övgüler yağıyor. Mesajlaşma platformu Telegram'ın kurucusu Pavel Durov, geçen ay Çin okullarındaki şiddetli rekabetin ülkenin yapay zeka alanındaki başarılarını körüklediğini söyledi. Durov internette “ABD eğitim sisteminde reform yapmazsa, teknoloji liderliğini Çin'e kaptırma riskiyle karşı karşıya kalır” diye yazdı.

Hükümet baskısıyla da uğraşıyorlar

Gerçek ise daha karmaşık. Çin eğitime, özellikle de bilim ve teknolojiye büyük yatırımlar yaptı ve bu da 2025 yılına kadar yapay zeka alanında dünya lideri olma hedefinin anahtarı olan önemli bir yetenek havuzunun yetiştirilmesine yardımcı oldu. Ancak bu mezunlar, sınıf dışında da şirket kültürü ve iktidardaki Komünist Parti'nin siyasi kaprisleri gibi engellerle mücadele etmek zorunda. Şu anki devlet lideri Şi Cinping yönetimindeki parti, ekonomik büyümeden ziyade kontrolü vurguluyor ve çok etkili olduğunu düşündüğü teknoloji firmalarına baskı yapmaya istekli.

DeepSeek bu baskıların çoğundan kaçınmayı başardı, çünkü kısmen düşük bir profil tuttu ve kurucusu hızlı karlar yerine entelektüel keşiflere olan bağlılığını ilan etti. Yine de bunu ne kadar sürdürebileceğini göreceğiz.  Duke Üniversitesi'nde elektrik ve bilgisayar mühendisliği profesörü olan Yiran Chen, “Çin'de çok sayıda genç, enerjik ve yetenekli araştırmacı ve mühendis var. Çin ile ABD arasında eğitim açısından, özellikle de yapay zeka alanında büyük bir uçurum olduğunu düşünmüyorum. Ancak kısıtlama diğer kısımlardan kaynaklanıyor” dedi. 

En parlak öğrencileri yurt dışına gitti

Çin'deki pek çok kişi için eğitim sisteminin gücü ülkenin küresel statüsüyle yakından bağlantılı. Hükümet yükseköğretime büyük yatırımlar yaptı ve bir zamanlar çok az olan üniversite mezunlarının sayısı son yirmi yılda 14 kattan fazla arttı. Birçok Çin üniversitesi artık dünyanın en iyileri arasında yer alıyor. Yine de onlarca yıldır Çin'in en iyi ve en parlak öğrencileri yurt dışına gitti ve birçoğu orada kaldı.

ABD’nin dört katı

Bazı ölçütlere göre bu durum değişmeye başlıyor. Çin, 2020 yılında Amerika Birleşik Devletleri'nin dört katından fazla STEM (Fen, teknoloji, mühendislik ve matematik) mezunu verdi. Çin'i inceleyen Chicago merkezli bir araştırma grubu olan MacroPolo'nun araştırmasına göre özellikle yapay zeka alanında, 2018'den bu yana 2.300'den fazla lisans programı ekledi.

MacroPolo'nun bulgularına göre 2022 yılına kadar dünyanın en iyi yapay zeka araştırmacılarının neredeyse yarısı Çin'deki lisans kurumlarından gelirken, bu oran Amerika'daki kurumlarda yüzde 18 civarında. Bu en iyi araştırmacıların çoğunluğu hala Amerika Birleşik Devletleri'nde çalışıyor olsa da Çin’de çalışanların sayısı da giderek artıyor.  MacroPolo'nun kurucusu Damien Ma, “Son birkaç yıldır tüm bu yetenekleri ortaya çıkarıyorsunuz. Bir yere gitmeleri gerekiyor” dedi. Ancak Washington, ulusal güvenlik kaygılarını gerekçe göstererek yapay zeka dahil bazı alanlarda Çinli öğrencilerin ABD'ye vize almalarını zorlaştırdı. Ma, “Yurtdışına gitmeyeceklerse, bir şirket kuracaklar ya da Çinli bir şirket için çalışacaklar” diye ekledi. 

Bazıları Çin'in eğitim sistemini aşırı sınav odaklı olmakla ve yaratıcılık ve yenilikçiliği engellemekle eleştiriyor. Ma, Çin'in yapay zeka eğitiminin genişlemesinin dengesiz olduğunu ve her programın üst düzey yetenekler üretmediğini kabul etti. Ancak Tsinghua Üniversitesi ve Pekin Üniversitesi gibi Çin'in en iyi okulları dünya standartlarında. DeepSeek'in birçok çalışanı da buralarda eğitim gördü.

Hükümetin müdahaleleri son yıllarda arttı

Sydney Teknoloji Üniversitesi'nde Çin inovasyonu üzerine çalışan profesör Marina Zhang, Çin hükümetinin akademi ve işletmeler arasında Batı'dakinden daha sağlam bağlar kurulmasına da yardımcı olduğunu söylüyor. Araştırma projelerine para akıttı ve akademisyenleri ulusal yapay zeka girişimlerine katkıda bulunmaya teşvik etti. Ancak hükümet müdahalesi aynı zamanda Çin inovasyonuna yönelik en büyük potansiyel tehditlerden biri. Pekin şimdilik yapay zeka sektörünü kutsadı. Ancak 2020 yılında, Alibaba gibi büyük şirketler üzerinde çok az kontrolü olduğuna karar verdikten sonra, Çin teknoloji endüstrisi üzerinde yıllar süren kapsamlı bir baskı başlattı. DeepSeek'in kurucusu Liang Wenfeng, daha önce spekülatif ticarete odaklanmışken, kısmen hükümetin bu alandaki baskısı nedeniyle yapay zekaya yöneldi.

Teknoloji şirketlerindeki işten çıkarmalar ve sektörün geleceğine ilişkin belirsizlik, bir zamanlar Çin'in en iyi öğrencilerini çeken bir sektörün cazibesinin azalmasına yardımcı oldu. Rekor sayıda genç, bunun yerine düşük ücretli ancak istikrarlı olan kamu hizmeti işleri için rekabet etmeyi tercih etti. Hong Kong Üniversitesi'nde profesör olan ve Çin'in teknoloji girişimciliği üzerine çalışan Yanbo Wang, yapay zekanın şimdiye kadar beyin göçünden kısmen de olsa korunduğunu söyledi. Wang, yakında gençlerin öncülüğünde daha başarılı Çinli yapay zeka girişimlerinin ortaya çıkmasını beklediğini de sözlerine ekledi. Ancak Pekin'in son yıllarda büyük teknoloji şirketlerine karşı daha hoşgörülü olması halinde Çin'in yapay zeka manzarasının nasıl görüneceğini söylemenin imkansız olduğunu da aktardı.