TÜİK İstatistiklerle Kadın araştırması: Kadınlar daha az kazanıyor, daha az temsil ediliyor

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK)  ve BM Kadın Birimi’nin hazırladığı 'Türkiye’de İstatistiklerle Kadın 2024' raporu, kadınların toplumsal yaşamda karşılaştıkları zorlukları gözler önüne seriyor. Kadınlar, eğitimde önemli ilerlemeler kaydetmiş olsa da iş gücüne katılım ve siyasi temsilde hâlâ erkeklerden geri kalıyor. Kadınlar, tüm eğitim seviyelerinde şiddet ve güvensizlik gibi sorunlarla mücadele etmek zorunda kalıyor.

Nüfusa göre kadın-erkek sayıları 

Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) sonuçlarına göre, 31 Aralık 2024 itibarıyla Türkiye'deki kadın nüfusu 42 milyon 811 bin 834, erkek nüfusu ise 42 milyon 853 bin 110 olarak kaydedildi. Toplam nüfusun yüzde 49,98'ini kadınlar, yüzde 50,02'sini ise erkekler oluşturdu. Ancak kadınların daha uzun yaşaması nedeniyle 60 yaş ve üzeri grupta kadın nüfusunun oranı erkekleri geçiyor. 60-74 yaş grubunda kadınların oranı yüzde 52,0 iken 90 yaş ve üzerindeki grupta bu oran yüzde 69,1'e yükseliyor.

Kadınlar erkeklerden 5,3 yıl daha uzun yaşıyor

Hayat tabloları verilerine göre, 2021-2023 döneminde Türkiye genelinde doğuşta beklenen yaşam süresi 77,3 yıl olarak hesaplanırken kadınlar için bu süre 80 yıl, erkekler içinse 74,7 yıl oldu. Kadınların erkeklerden ortalama 5,3 yıl daha uzun yaşadığı ortaya çıktı.

Doğuşta sağlıklı yaşam süresi de kadınlar için daha kısa. 2021-2023 dönemi verilerine göre, sıfır yaşında doğan bir kişi için Türkiye'deki sağlıklı yaşam süresi ortalama 57,6 yıl iken kadınlar için bu süre 56,3 yıl, erkekler içinse 59 yıl oldu. Bu durumda erkeklerin doğuşta sağlıklı yaşam süresi kadınlardan 2,7 yıl daha uzun.

Eğitimde kadınların yükselişi sürüyor

Ulusal Eğitim İstatistiklerine göre, 25 yaş ve üzeri nüfusun ortalama eğitim süresi yıllar içinde artış gösterdi. 2011'de Türkiye genelinde 25 yaş ve üzeri bireylerin ortalama eğitim süresi 7,3 yıl iken 2023'te bu süre 9,3 yıla çıktı. Kadınların ortalama eğitim süresi de 6,4 yıldan 8,6 yıla yükseldi. Erkeklerde ise bu süre 8,3 yıldan 10,1 yıla çıktı.

Kadınların yükseköğretim katılımı artıyor

Yükseköğretim mezunu olan kadınların oranı da önemli bir artış gösterdi. 2008 yılında yüzde 7,1 olan bu oran 2023'te yüzde 22,7'ye yükseldi. Erkeklerde ise bu oran yüzde 11,2'den yüzde 26,2'ye çıktı. 2023 yılında Türkiye'deki 25 yaş ve üzeri kadınlardan yüzde 87,8’i en az bir eğitim düzeyini tamamlamışken erkeklerde bu oran yüzde 96,8 oldu.

Kadınların işgücüne katılımı yükseliyor

Hanehalkı İşgücü Araştırması verilerine göre, 2023 yılı itibarıyla Türkiye'deki kadınların işgücüne katılım oranı yüzde 35,8, erkeklerde ise bu oran yüzde 71,2 oldu. Kadınların eğitim seviyesi arttıkça işgücüne katılma oranları da yükseliyor. Yükseköğretim mezunu kadınların işgücüne katılım oranı yüzde 68,9’a çıktı.

Kadınların istihdam oranı erkeklerin yarımından az

2023'te Türkiye'deki istihdam oranı yüzde 48,3 iken bu oran kadınlarda yüzde 31,3, erkeklerde ise yüzde 65,7 olarak kaydedildi. Kadınların istihdam oranı en yüksek oranda yüzde 38,9 ile Antalya bölgesinde, en düşük oranda ise yüzde 19,8 ile Mardin, Batman, Şırnak, Siirt illerini kapsayan TRC3 bölgesinde gerçekleşti.

Kadınların yarı zamanlı çalışma oranı erkeklerden yüksek

Kadınların işgücüne katılımındaki bir diğer dikkat çeken nokta yarı zamanlı çalışma oranı oldu. 2023'te yarı zamanlı çalışanların işgücündeki oranı yüzde 10,2 iken kadınlarda bu oran yüzde 16,1’e, erkeklerde ise yüzde 7,3’e yükseldi.

Kadınların istihdamda ailevi sorumluluklarla mücadele oranı artıyor

2023 yılı itibarıyla 25-49 yaş grubundaki, 3 yaşın altındaki çocuğa sahip kadınların istihdam oranı yüzde 27,1 olarak belirlendi. Erkeklerde ise bu oran yüzde 90,1’e çıktı. Çocuklu kadınların işgücüne katılımı toplumsal cinsiyet eşitliği adına önemli bir gösterge.

Kadınların ücret ve kazanç farkı erkeklerden düşük

Yıllık ortalama brüt ücret verilerine göre, kadın ve erkek arasındaki ücret farkı tüm eğitim düzeylerinde erkeklerin lehine gerçekleşiyor. Yükseköğretim mezunları arasında bu fark yüzde 17,4, lise mezunlarında ise yüzde 20,0 olarak ölçüldü.

Kadınların temsili artıyor

Kadınların temsili, hem kamu hem de özel sektörde artıyor. 2024 yılı itibarıyla kadın büyükelçi oranı yüzde 26,9'a, kadın milletvekili oranı ise yüzde 19,9'a ulaştı. Kadın profesörlerin oranı ise 2023-2024 öğretim yılında yüzde 34,6 olarak kaydedildi.

Kadınların üst ve orta düzey yönetici pozisyonlarındaki oranı 2012'de yüzde 14,4 iken, 2023 yılında yüzde 20,6'ya yükseldi. Ayrıca Borsa İstanbul'da işlem gören 50 büyük şirketin yönetim kurullarında kadın üye oranı 2016 yılında yüzde 12,2 iken 2024'te bu oran yüzde 19,4'e çıktı.

Kadınların Araştırma-Geliştirme (Ar-Ge) alanındaki temsil oranı da arttı. 2023'te kadın Ar-Ge personel oranı yüzde 34,1 oldu. Özellikle yükseköğretim kurumlarında kadın Ar-Ge personelinin oranı yüzde 47,7'ye yükseldi.

Kadınların ilk evlilik yaşı artıyor

2024 yılı itibarıyla kadınların ortalama ilk evlenme yaşı 25,8, erkeklerin ise 28,3 olarak kaydedildi. En yüksek ortalama evlenme yaşı Tunceli ilinde kadınlar için 29,1, erkekler için ise 31,9 olarak tespit edildi.

Kadınların eğitim seviyesi eşlerinden daha yüksek

2023 yılı itibarıyla kadınların yüzde 16,7'sinin eğitim seviyesi eşlerinden daha yüksek olduğu görüldü. Ayrıca boşanma davalarında çocukların velayetinin genellikle annelere verildiği görülürken 2024'te çocukların yüzde 74,4'ü annenin velayetine verildi.

Kadınların dijital dünyadaki etkisi büyüyor

2024 yılı itibarıyla Türkiye'deki kadınların internet kullanım oranı yüzde 85,4 oldu. Bu oran erkeklerin yüzde 92,2'lik internet kullanım oranına göre düşük olsa da kadınların dijital dünyadaki etkinliği giderek artıyor.

Kadınlar sosyal dışlanma riski altında

Yoksulluk ve yaşam koşulları istatistiklerine göre, 2024'te kadınların yüzde 31,5’i yoksulluk veya sosyal dışlanma riski altında bulunuyor. Erkeklerde bu oran yüzde 27,1 olarak kaydedildi.

Yaşam Memnuniyeti Araştırması’na göre, 2024’te kadınların yüzde 35,9’u yaşadıkları çevrede gece yalnız yürürken kendilerini güvensiz hissettiklerini belirtti. Erkeklerde bu oran yüzde 15,2 olarak kaydedildi.

191 şirkete açık soru: Erkek erkeğe her şeye karar vermek sizin için yeterli mi?

Yılmaz Yılmaz: Kadın liderler için kota uygulamasına ihtiyaç var!

Yönetimde kadın: Söylemden eyleme

YKKD Başkanı Hande Yaşargil: Sorun arzda değil talepte