Rusya Suriye'deki askeri üslerini korumak için anlaşma peşinde

Devlet Başkanı Beşar Esad'ın devrilmesinden günler önce Rusya, Şam'a doğru ilerleyen Suriyeli isyancıların terörist olduğunu söyledi. Şimdi bu isyancılar iktidardayken Moskova hem Suriye'deki ekonomik ayak izini genişletmek hem de buradaki askeri üslerini elinde tutmak için bir fırsatı olduğunu düşünüyor. Bu şaşırtıcı bir yakınlaşma. Rus lider Vladimir Putin, Esad rejiminin on yıl süren iç savaş boyunca korunmasında etkili oldu. Rusya'nın Suriye sahili boyunca inşa ettiği üsler, Akdeniz ve Afrika'ya güç yansıtmasını ve Suriye'nin yeni yöneticileri Heyet Tahrir el Şam'ın mevzileri de dahil olmak üzere isyancı hedefleri vurmasını sağladı. Esad ülkeden kaçtıktan sonra Moskova'ya sığındı.

Ancak ABD'nin Orta Doğu'daki müttefikleri Trump yönetiminin Suriye konusunda nerede durduğundan emin olmadıkları için yeni hükümete acil fon sağlama konusunda oyalanıyorlar. Bu da Rusya'ya varlığını sürdürmekle kalmayıp arttırmak için beklenmedik bir fırsat sunuyor. İki taraf arasındaki ilişkilerin ısındığına dair ilk somut işaretlerden biri olarak Rusya geçen ay Şam'daki merkez bankasına resmi kur üzerinden 23 milyon dolar değerinde Suriye parası teslim etti. Suriyeli ve Avrupalı yetkililer, Moskova'nın bu banknotları Suriye'nin nakit sıkıntısı çeken ekonomisi için bastığını ancak diğer ülkelerin yaptırım korkusuyla bunu reddettiğini söyledi.

ABD yaptırımlarına dair açıklama bekliyorlar

Bu kişiler, Katar ve Suudi Arabistan'ın yeni rejime sağlamayı tartıştıkları milyonlarca dolarlık bütçe yardımını sağlamayı ertelediklerini söyledi. Bu ülkeler, ABD'nin şu anda yönetimdeki eski savaşçılara yönelik yaptırımlarının kaldırılıp kaldırılmayacağı konusunda Washington'dan net bir açıklama beklediklerini söylediler.

Ukrayna'daki savaşı nedeniyle ABD ve Avrupa'nın yaptırımlarına maruz kalan Moskova'nın böyle bir kaygısı yok. Washington Enstitüsü'nde Moskova'nın Orta Doğu politikası üzerine çalışan Anna Borshchevskaya, “Rusya'nın Suriye ile müzakerelerdeki avantajı, Suriye ile ilgili herhangi bir etik kaygının kendisini engellememesi ve uzlaşıya ihtiyaç duymadan kararları uygulayabilmesi. Asıl soru Batı'nın kendisini nasıl konumlandıracağı ve Rusya'ya bel bağlama nedenlerini azaltmak için Suriye ile nasıl ilişki kuracağı” dedi.

Trump’ın henüz bir planı yok

Moskova için en büyük ödül, Ukrayna'daki savaşta gerilemeler yaşarken Suriye'deki askeri üslerini elinde tutmak ve bu sayede erişim alanını önemli ölçüde genişletmek olacaktır. Buna karşın eski ABD'li diplomat David Schenker, Trump yönetiminin yeni rejim için henüz bir plan geliştirmediğini söyledi. Trump'ın ilk döneminde Dışişleri Bakanlığı'nın Yakın Doğu bölümünü yöneten Schenker, “ABD'nin Suriye'deki angajman eksikliği Rusya'nın geri dönüşüne karşı çıkmayı zorlaştırıyor” dedi.

Rusya ve Suriye arasında varılacak geniş çaplı bir anlaşma, iki ülke arasındaki ilişkilerin temelini oluşturan pek çok bağı yeniden tesis edecektir. Esad döneminde Suriye Rusya'nın en sadık müşteri devletlerinden biriyken, Rusya da Suriye'nin en büyük ticari ortakları arasındaydı. O dönemde Rus şirketlerinin Suriye'deki sahalardan petrol pompalamak ve ihracat için doğal gaz işlemek gibi milyarlarca dolarlık yatırımları vardı.

Görüşmeler sonrası ilişkiler ivme kazandı

Görüşmeler Rusya Dışişleri Bakan Yardımcısı Mikhail Bogdanov ve Suriye elçisi Alexander Lavrentiev'in ocak ayında ülkeye gelmesiyle başladı. Görüşmeler hakkında bilgi sahibi olan kişiler, amaçlarının Rusya'nın Tartus'taki Hmeymim hava ve deniz üssünün geleceğini müzakere etmek olduğunu ancak görüşmelerin kısa sürede daha geniş ekonomik ilişkileri de kapsayacak şekilde büyüdüğünü söyledi. Rusya ve Suriye'nin yeni liderleri arasındaki geçici ilişki, Putin ve Suriye devlet başkanlığını üstlenen isyancı lider Ahmed el-Sharaa'nın ilk telefon görüşmesini yapmasından kısa bir süre sonra ivme kazandı. Kremlin'den yapılan açıklamaya göre Rusya'nın “Suriye'deki sosyo-ekonomik durumu iyileştirmeye” hazır olması da dahil olmak üzere siyasi, ticari ve ekonomik bağları ele aldılar. Moskova birkaç gün sonra banknot yüklü bir uçak gönderdi.

Suriye müttefiklerini çeşitlendirmek istiyor

Suriye ise kısmen Türkiye'nin ötesinde müttefiklerini çeşitlendirme arzusuyla hareket ediyor. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Esad'ın devrilmesinden günler sonra Şam'a iş insanları ve yetkililer gönderdi ve ordusunu Suriye'nin kuzeyindeki bölgelere konuşlandırdı. Şam, Rusya ile yürüttüğü müzakereleri Esad rejimini desteklemek amacıyla gerçekleştirdiği şiddetli bombardımanlar sırasında Rus güçlerinin yol açtığı acı ve yıkımın telafisi için bir girişim olarak çerçevelemeye özen gösteriyor.

Suriyeli müzakereciler, yeni hükümetin eski rejim tarafından Rusya'ya aktarılan fonların iadesini istediğini söyledi. Gümrük kayıtlarına göre Suriye Merkez Bankası 2018 ve 2019 yılları arasında Moskova'daki bir devlet bankasına yaklaşık 250 milyon dolar gönderdi. Yolsuzlukla mücadele grubu Global Witness'ın 2019 raporuna göre, ticari tekellerden ve komisyonlardan servet kazanan Esad ailesinin üyeleri Rusya'daki lüks gökdelenlerden 40 milyon doların üzerinde daire satın aldı.

Putin'in Sharaa ile görüşmesinin ardından Suriye Cumhurbaşkanlığı Putin'in dışişleri bakanını Moskova'ya davet ettiğini açıkladı. Görüşmeler hakkında bilgi sahibi olan Şam, Putin'in Rusya ile Esad'ın Suriye'si arasında imzalanan anlaşmaların şartlarını görüşmeye hazır olduğunu söylediğini ve bunun yeni Suriye hükümetinin temel taleplerinden biri olduğunu belirtti.  Bu sözleşmeler arasında askıya alınan Tartus limanının inşasında yeni bir aşama; Palmira bölgesinde dev doğal gaz açık deniz imtiyazları, fosfat madenleri ve hidrokarbon sahalarının geliştirilmesi ve Suriye'nin orta kesimindeki Humus'ta bir gübre fabrikasının inşası yer alıyor. 

Görüşmeler aslında Rusya'nın Suriye'deki geniş ve uzun süreli ekonomik emellerini yeniden canlandırdı. Esad birçok açıdan Moskova için hayal kırıklığı yaratan bir ortak haline gelmişti. Düşüşünden önceki hafta İsrail, yeni gelen Trump yönetimiyle bir anlaşma yapmaya çalışmıştı. Konuyla ilgili bilgi sahibi kişiler, Esad'ın İran'ı saf dışı bırakması karşılığında Rusya'nın herhangi bir engelle karşılaşmadan Suriye'de yatırım yapmasına izin verileceğini söyledi. Bu kişiler Trump ekibi karşı çıkınca, Esad'dan bıkan Moskova'nın onu bıraktığını belirttiler. Rusya'nın başka yerde çok az alternatifi var. Moskova'nın Libya'da savaş lordu Halife Hafter tarafından kontrol edilen hava üslerine erişimi var. Libyalı, Avrupalı ve ABD'li yetkililere göre Moskova, Libya'da bir deniz üssü kurmak için görüşmeler yapıyor ancak başarılı olamıyor.

Şimdi Rusya Suriye'deki varlığını yeniden inşa etmek için yeni bir fırsat yakalarken Şam da bölgenin iki büyük gücü olan Türkiye ve İran'ın etkisine karşı koyabilecek bir ortak bulmuş olabilir. Görüşmelerle ilgili bilgi veren Suriyeli bir yetkili, “Rusya'nın bombalamalar ve eski rejime silah sağlama konusundaki acımasızlığına rağmen Suriyeliler yeni bir sayfa açmak istediklerini söylüyorlar” dedi.