İş dünyasında kara liste uygulaması çok yaygın

Meta’nın bazı eski çalışanlarının yeniden işe alınmasını engelleyen gizli “kara listeler” tuttuğu ortaya çıktı. Business Insider’ın haberine göre bu uygulamanın yasal olmamakla birlikte birçok iş arayanın tahmin ettiğinden daha yaygın olduğunu gösteriyor.

Amerika genelinde çeşitli sektörlerden çalışanlar, eski işverenlerine iş başvurusu yaptıktan sonra insan kaynakları tarafından yanıtsız bırakıldıklarını veya “yeniden işe alıma uygun değil” olarak işaretlendiklerini belirtti. Etkilenenlerin çoğu, geçmişte güçlü performans sergilediklerini ve herhangi bir işyeri suistimali geçmişleri olmadığını vurguladı. Kimliklerinin ve çalıştıkları şirketlerin gizli tutulmasını isteyen bu kişiler, olası misillemelerden korunmak istiyor.

Şirketler açısından bakıldığında, bu tür listeler hatalı yeniden işe alım riskini azaltmak ve bilgi birikimini kurumsal düzene oturtmak için kullanılıyor.

‘Özel bir tür zalimlik’

Danışmanlık sektöründen bir eski çalışan, işyerindeki politika oyunları nedeniyle istifa ettikten sonra kendisini kara listede bulduğunu söyledi. İşten ayrıldıktan sonra defalarca başvuru yapmasına rağmen sonuç alamayınca, insan kaynakları departmanından listeye alındığını öğrendiğini belirtti. Çalışan sekiz yılın ardından halen listede olduğunu ifade etti. 

2015 yılında toplu işten çıkarmalar sırasında işten ayrılan büyük bir çip şirketinin eski çalışanı ise, terfi ve maaş zammı aldıktan kısa süre sonra işten çıkarılmasına rağmen “ömür boyu yasaklandığını” öğrendiğini ifade etti. Burada asıl sorun ise kimsenin neden böyle bir karar imza atıldığını bilmemesi. 

Aynı şirketten başka bir eski çalışan da, yöneticisiyle yaşadığı anlaşmazlıklar sonrasında isminin listeye alındığını anlattı. Yıllar içinde kendisini tekrar işe almak isteyen yöneticilerin olduğunu ancak engellendiklerini belirtti. Çalışan insan kaynaklarının kara listede olduğunu onaylamak zorunda kaldıklarını aktardı. 

Farklı isimler, aynı uygulama

Bazı şirketlerde insan kaynakları departmanı, kara listeyi farklı isimlerle anıyor. 2010 ile 2014 yılları arasında Silikon Vadisi’nde çalışan bir mühendis, aynı uygulamanın “pişman olunmayan ayrılıklar” listesi adı altında yürütüldüğünü söyledi. Mühendis, “Birden fazla ardışık performans döneminde güçlü değerlendirmeler aldım ancak istifa ettiğimde, bu listeye alındım" dedi.

2009 ile 2016 arasında aynı şirkette yönetici olarak görev yapan bir diğer eski çalışan da, bir çalışanın istifa etmesi durumunda verilen ‘pişman olunmayan ayrılık’ etiketinin, yeniden işe alınmasını neredeyse imkânsız hale getirdiğini ifade etti.

Meta'da hayal kırıklığı yaşayan eski çalışanlar

BI’a gönderilen başka mesajlar, Meta’dan ayrılan ve geri dönmeye çalışan çalışanlardan geldi. 2022 yılında işten çıkarılan üç eski Meta çalışanı, kendilerini yeniden işe almak isteyen yöneticiler olmasına rağmen insan kaynakları departmanının, bu kişilerin “asla işe alınmaması gerekenler” listesinde olduğunu söylediğini aktardı. Bir kişi, “Bütün o fırsatlar gizemli şekilde çıkmaz sokakta sona erdi" diye yazdı.

Meta’nın açıklaması

Meta sözcüsü şirketin “bir çalışanın yeniden işe alıma uygun olup olmadığını belirleyen net kriterleri bulunduğunu” ve “tek bir yöneticinin, destek almadan, kimseyi kara listeye alamayacağını” söylemişti. Ayrıca, yeniden işe alınma kararının birçok faktöre dayandığını belirtti.

Sektör fark etmiyor, kara listeler her yerde

38 yıllık deneyime sahip bir hemşire, hastanelerin dahi kara listeler tuttuğunu iddia etti. “Bir yönetici sizinle kişisel bir problemi varsa, sizi tekrar işe alınamaz hale getirmesi çok kolay" dedi.

Reddit’te, onlarca kişi bu uygulamanın ne kadar yaygın olduğuna dair hikâyelerini paylaştı. Bir kullanıcı, “Bir rakip şirkete geçerseniz, otomatik olarak ‘yeniden işe alma’ yasağı yiyorsunuz" diye yazdı.

‘Büyük ölçekli, sistematik bir yaklaşım’

LinkedIn’de, eski Google insan kaynakları başkanı Laszlo Bock, Meta’daki kara listelere ilişkin, “Böyle bir şey hiç duymamıştım" diye yazdı. SafeSend’de insan kaynakları operasyonları direktörü Karen Liska ise, bazı şirketlerin bu tür listeleri “risk yönetim stratejisi” olarak kullandığını ancak uygulamada sorunlar yaşanabileceğini belirtti.

Liska, bir kişinin işten çıkarılması veya işten ayrılması durumunda, yeniden işe alınmaya uygun olup olmadığının kendisine açıkça bildirilmesi gerektiğini vurguladı. “Belki farklı bir yönetici, başka bir departman veya daha fazla deneyim, daha önce yetersiz ya da mutsuz olan eski bir çalışanı, üretken ve mutlu bir geri dönen çalışana dönüştürebilir" dedi.

Tartışma başlatmanın zamanı geldi

Liska, bu konuda tüm sektörler genelinde bir tartışma başlatmanın zamanının geldiğine inanıyor. “Sadece ‘bu listeleri tamamen ortadan kaldıralım’ demek, alternatif bir çözüm sunmadan, büyük ölçekli şirketleri yönetmenin zorluklarını görmezden gelmektir" dedi.

Günümüzün rekabetçi iş piyasasında, çalışanlar için bu kara listelerin varlığı belirsizliğe yeni bir katman ekliyor. Şirketler, bazı eski çalışanları engellemenin bir strateji veya risk yönetimi meselesi olduğunu savunsa da, eleştirmenler bunun çoğunlukla tarafsız bir şekilde ayrılan çalışanlara bile haksızlık getirdiğini düşünüyor.

Artık soru sadece “geri çağrılır mıyım?” değil; “kapıdan çıkarken o kapı sessizce üzerime kilitlendi mi?” haline gelmiş durumda.