Batılı şirketler Rus pazarına döner mi?

Ukrayna savaşıyla birlikte son üç yılda 28 binden fazla yaptırımın uygulandığı Rusya, aynı zamanda yüzlerce Batılı şirketin de ülkeden ayrılmasıyla dönüşüm sürecine girdi. H&M, Coca Cola, McDonald's ve Starbucks gibi dünyaca ünlü şirketler Rus pazarını terk ederken, IKEA, Renault ve Mercedes gibi şirketler de fabrikalarını ve üretim tesislerini kapattı.

Rusya'nın "dost olmayan ülkeler" şeklinde tanımladığı Batılı ülkelerden şirketlerin yüzde 62'sinin ülkeyi terk ettiği tahmin edilirken, söz konusu şirketler varlıklarını Rus firmalarına sattı veya yönetimi Ruslara devretti. Son olarak Volkswagen'in Rusya'nın Kaluga şehrindeki eski fabrikasında ismi belirtilmeyen bir otomobilin seri üretimi başlarken, daha önce de Mercedes, Renault ve Nissan'ın varlıkları Rus hükümetine devredilmişti. Starbucks ve McDonald's gibi meşhur zincirler de "Stars Coffee" ve "Vkusno-i Tochka" (Lezzetli-Nokta) gibi isimlerle hizmet vermeye devam ediyor.
ABD Başkanı Donald Trump'ın tekrar göreve gelmesi ve Rusya ile ABD arasında başlayan görüşmeler Rus ekonomisine yönelik olası gelişmeleri gündeme getirirken, yaptırımların gevşetilmesi ve Batılı şirketlerin dönmesine yönelik süreç de başladı.

İş dünyası ile görüşmeler başladı

Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, 18 Mart'ta Rusya Ticaret ve Sanayi Odası Genel Kurulu'na katılarak yaptığı değerlendirmede, Batılı şirketlerin Rusya'yı terk ederken varlıklarını ciddi indirimle satmak zorunda kaldıklarını anımsattı. Söz konusu şirketlere kapılarının açık olduğunu vurgulayan Putin, ancak Rus pazarına dönerken varlıklarını aynı fiyatlardan geri alamayacaklarını söyledi. Rusya'dan ayrılan bazı önemli sektörlerin Rus şirketleri tarafından doldurulduğunu da kaydeden Putin, Rus hükümetine, Rusya'ya dönmek isteyen Batılı şirketlerin izlemesi gereken süreçle ilgili çalışma yapma talimatı verdi.

Öte yandan, Rusya Sanayici ve Girişimciler Birliği (RSPP) Başkanı Aleksandr Şohin ile ABD Ticaret Odasının Rusya Başkanı Robert Agee bir görüşme gerçekleştirdi. Taraflar, Ukrayna savaşının başlamasından bu yana Rusya ve ABD iş dünyası arasında duyurulan ilk resmi görüşmede yaptırımların ele alındığını bildirdi.

Batılı şirketlerin dönüşüne ilişkin gelişmeler yaşanıyor

Rus basınında Renault firmasının dönüş yapabilecek şirketler arasında yer almasının beklendiğine yönelik iddialar yer alırken, Rus otomobil üreticisi AvtoVAZ'ın Başkanı Maksim Sokolov, şirketteki payını satarak çıkan Renault'un tekrar dönmek istemesi halinde en az 112,5 milyar ruble (yaklaşık 1,3 milyar dolar) ödeme yapması gerekeceğini söyledi.

Enerji alanında özellikle ABD'li şirketlerin Rus pazarına dönme ihtimali de gündeme gelirken, Kuzey Akım 2 gibi büyük altyapı projelerinin de iki ülke arasında ısınan ilişkiler kapsamında tekrar faaliyete geçebileceğine yönelik iddialar Batı basınında yer alıyor. Uluslararası basında enerjide özellikle petrol taciri şirketlerin Rusya'ya ilk dönüş yapması beklenen firmalar olduğu da sıklıkla vurgulanıyor.

Güney Kore'den The Korea Times da LG, Hyundai ve Samsung gibi şirketlerin de Rusya'ya dönüş yapmak için hazırlık yaptığını haberleştirdi. Haberde, Güney Koreli şirketlerin yerini Çinli rakiplerin aldığı bu nedenle söz konusu şirketlerin pazara dönüşünün kolay olmayacağı da ifade edildi. Rusya'da uluslararası ticareti en çok etkileyen unsurların başında gelen SWIFT konusu da ayrı bir önem taşırken, Rus yetkililer bu yönde bir adımın henüz beklenmediğine işaret ediyor.

“Geri dönüş için portansiyel var”

Georgetown Üniversitesi'nde hükümet profesörü olan ve Rus enerji endüstrisi üzerine çeşitli kitaplar yazan Thane Gustafson'a göre; petrol şirketlerinin Rusya'ya geri dönmeleri için potansiyel yollar var gibi görünüyor. Örneğin Exxon Mobil, Rusya'nın Uzak Doğusundaki Sakhalin Adası'nda 20 yıldır işlettiği değerli bir petrol projesindeki rolünden vazgeçerek hisselerini belirsizlikte bıraktı. Londra'daki araştırma şirketi Argus Media'da analist olan John Gawthorp, “Geri dönüş için bir potansiyel var” dedi.

Exxon Mobil'in devlet kontrolündeki petrol şirketi olan Rus ortağı Rosneft ile de nispeten iyi bir ilişkisi olduğu düşünülüyordu. On yıl önce sondaj yaptığı Kuzey Kutbu'ndaki çalışmalar ve kaya gazı sondajı da dahil olmak üzere diğer girişimlere katılmayı planlıyordu. Rusya'nın 2014 yılında Kırım'ı ele geçirmesinin ardından bu faaliyetler yaptırımlarla engellendi. 

Batılı şirketlerin Rusya'ya geri dönmesi için Ukrayna'daki çatışmaların sona ermesi ve ABD ile Avrupa Birliği'nin Rusya'nın petrol ve gazla ilgili faaliyetlerine ve kuruluşlarına uyguladığı kapsamlı yaptırımların kaldırılması gerekiyor.  Analistler, Amerikan şirketlerinin geri dönmesinin Avrupalı meslektaşlarına göre daha kolay olabileceğini çünkü Washington'ın kısıtlamaları kaldırmaya Brüksel'den daha meyilli göründüğünü söylüyor. Enerji devlerinin, ABD'de hükümetin değişmesi ya da Rusya'nın yeniden saldırganlaşması durumunda birkaç yıl içinde yeni kısıtlamalarla karşılaşmayacaklarına ikna edilmeleri de gerekecek.

Dışişleri Bakanlığı'nın İran'a yönelik yaptırımlardan sorumlu eski üst düzey yetkilisi ve yaptırımlar konusunda yakında yayınlanacak olan Chokepoints: American Power in the Age of Economic Warfare adlı kitabın yazarı Edward Fishman, “Herhangi bir ABD şirketinin Rusya'ya büyük bir yatırım yapması benim için çok şaşırtıcı olur” dedi.

Rus endüstrisinin üzerindeki örtüyü kaldırmak Amerikan enerji endüstrisinin bazı bölümlerinin de çıkarına olmayabilir. Örneğin, Biden yönetimi tarafından Rus sıvılaştırılmış doğal gazının ihracatını hedef alan ABD kısıtlamalarının kaldırılması, son üç yılda Avrupa'da Rus gazının yerini alan ABD'den gelen LNG için daha fazla rekabet yaratacaktır. Bir araştırma şirketi olan Energy Aspects'in gaz analisti James Waddell, “Küresel piyasada Rus LNG'si ABD LNG'sinin doğrudan rakibidir. Bu, ABD yönetiminin kolayca vermek isteyeceği bir şey değil” diye konuştu. 

“Çok daha cazip fırsatları var”

Analistler ayrıca enerji sektörünün bu yüzyılın başından beri değiştiğini söylüyor. ABD'deki kaya gazı patlaması, Exxon Mobil ve Chevron gibi şirketlere potansiyel olarak daha riskli uluslararası oyunlara alternatifler sundu. Columbia Üniversitesi Küresel Enerji Politikası Merkezi'nde araştırma görevlisi olan Tatiana Mitrova, “ABD'li büyük şirketlerin Meksika Körfezi, Brezilya ve Guyana gibi dünyanın başka yerlerinde çok daha cazip fırsatları var. Neden yüksek siyasi riskleri olan Rusya'yı seçsinler ki?” dedi.

Batılı şirketlerin temkinli yaklaşması bekleniyor

Analistler, bazı şirketlerin dönüş sinyali vermesine rağmen Batılı şirketlerin Rusya'ya dönüş için temkinli bir yaklaşım sergileyecekleri görüşünde birleşiyor. Rusya'ya yönelik jeopolitik risklerin yanı sıra, ülkedeki yüksek enflasyon, kur oynaklığı ve yüksek politika faizi gibi unsurların da söz konusu dönüş kararlarını etkileyebileceğine işaret ediliyor.

Rusya Merkez Bankası politika faiz oranını son olarak Ekim 2024'te yüzde 21 ile rekor düzeye çıkartmıştı. Rus hükümeti şubat itibarıyla yıllık bazda yüzde 10 seviyesinde gerçekleşen enflasyonu düşürmek için ekonomiyi soğutmaya yönelik adımlar atıyor.