Formula 1'in yükselişi: Takımlar ve sahipleri

Rekor izlenme sayıları, hayranlarla dolup taşan pistler, küresel genişleme ve dijital platformlardaki büyüme... Formula 1'in popülaritesi, 2019'da Netflix'te yayınlanan ve Covid-19 sırasında izleyicileri kendine çeken "Drive To Survive" adlı belgesel dizisinin ilk çıkışıyla birlikte son dört yılda hızla arttı.

Ancak bu yükselişin büyük bir kısmı, Formula 1'i 2016'da satın alarak motor sporları tutkunları için daha erişilebilir ve heyecan verici bir marka haline getiren sahibi Liberty Media'ya da atfediliyor. F1 için yaklaşık 4,4 milyar dolar harcayan ve 1991 yılında kurulan Kuzey Amerikalı grup, milyarder John Malone tarafından yönetiliyor.

2023'te Formula 1, 2022'ye göre yüzde 25 artışla 3,2 milyar dolar gelir elde etti. Olağan gelirler tüm iş kollarında artış gösterdi, ancak ana kaynak görsel-işitsel haklar oldu: F1 TV abonelik gelirlerinin artması ve şampiyonanın yayın hakları için yapılan yeni anlaşmaların imzalanması veya yinelenmesi bu artışı sağladı. Bu haklar, toplam iş hacminin yüzde 32,2'sini oluşturuyor.

Liberty Media'nın en son verilerine göre, 2023'te toplamda 1,5 milyar izleyiciye ulaşıldı. Ayrıca, 2023'te düzenlenen 22 Grand Prix'e katılan 6 milyon seyirci ile yeni bir katılım rekoru kırıldı; bu, 2022'ye göre yüzde 5'lik bir artışa işaret ediyor. Sponsorluk da geçtiğimiz yıl boyunca Las Vegas Grand Prix'sinden elde edilen gelirler, yeni anlaşmaların yapılması ve mevcut anlaşmaların artması sayesinde iyileşti. Formula 1’in toplam gelirlerinin yüzde 18'ini oluşturan bu iş kolu, 579 milyon dolar gelir sağladı.

Yarışların dönüştürücü bir diğer faktörü ise Formula 1 ve yarışların yönetim organı FIA tarafından uygulanan harcama kısıtlamaları. "Maliyet sınırı" kapsamında, takımlar araçlar, mühendislik ve personel için belirli bir miktar harcıyor; bu da rekabetin artmasına ve takımların finansal sürdürülebilirliğine katkı sağlıyor.

Formula 1'in bu yükselişi sürecek gibi görünüyor. Tüm bu koşulların altında, işte takımların sahipleri ve onların geçmişi:

Ferrari 

Ferrari, Formula 1'in en köklü ve en başarılı ekibi. 1950’de serinin başlangıcından itibaren tüm sezonlarda yarışan tek üretici olma özelliğine sahip. Şahlanan At'ın mülkiyeti üç parçaya bölünmüştür: halka açık (yüzde 67,09), Exor N.V. (yüzde 22,91) ve Piero Ferrari (yüzde 10).

Ferrari, 2015'ten beri anonim şirket olarak faaliyet göstermekte ve New York ile Milano borsalarında işlem görüyor. Bu kote işlemleri aracılığıyla, Exor N.V. - Fiat'ın kurucuları olan Agnelli ailesinin işlerini kapsayan holding - bir hisse alımı gerçekleştirmişti. Ferrari'nin başkanı ise John Elkann, kendisi Formula 1 takımının yönetiminden de sorumlu.

Enzo Ferrari 1988'de öldüğünde, şirketin yüzde 10'unu hayatta kalan ikinci ve tek oğlu Piero'ya devretmişti; Piero aynı zamanda başkan vekili olarak görev yapıyor. Forbes, Piero'nun servetinin 9,7 milyar dolar olduğunu tahmin ediyor.

Redbull

Genç Mark Mateschitz, enerji içeceği şirketi Red Bull'u ve iki Formula 1 takımını kuran Dietrich Mateschitz'in mirasçısı. Şirketin yüzde 49'una sahip (diğer yarısı kurucu ortak Chaleo Yoovidhya'nın ailesine ait) ve bu sayede Forbes'un tahminine göre 39,3 milyar dolarla dünyanın en zengin 50 insanından biri.

Şirket, 2004 yılında Jaguar Racing'i satın alarak Formula 1'e girdi ve kendi adıyla bir Formula 1 takımı oluşturdu; bu işlem sembolik bir dolar ve önemli bir yatırım taahhüdü karşılığında gerçekleşti. İlk yılında Red Bull Racing, 34 puanla 7. sırada yer aldı ve bugün en rekabetçi takımlardan biri. Christian Horner, Red Bull takımının kuruluştan bu yana yöneticisi, ancak markada bir hisseye sahip değil.

Şirketin ikinci takımı olan RB Team, birçok kez isim değiştirdi. Bu ekip, 1985'ten beri bu kategoride yarışıyor: öncelikle Minardi F1 olarak biliniyordu, ancak Red Bull tarafından satın alındıktan sonra adı Toro Rosso olarak değiştirildi. Ardından 2020-2024 yılları arasında Alpha Tauri adını taşıdı ve yeni sponsorların girmesiyle birlikte yeniden RB ismini aldı.

Ayrıca, iş insanı futbol alanına da adım attı ve dört kulübün sahibi: Avusturya'dan Red Bull Salzburg (2005), MLS'den New York Red Bull (2006), Brezilya'dan Red Bull Bragantino (2007) ve Almanya'dan Red Bull Leipzig (2009).

Mercedes-AMG

1926'da Carl Benz, Gottlieb Daimler ve Wilhelm Maybach tarafından kurulan Mercedes-Benz, Formula 1 takımının yaratıcılarından ve sahiplerinden biri. 2020 yılında Daimler, hisselerinin neredeyse yarısını İngiliz kimya sanayi multinasyonu Ineos'a sattı. Ayrıca, üçüncü hissedar (eşit paylarla) Toto Wolff'tur; kendisi şu anda F1 ve Formula E takımlarının CEO'su ve başı.

Avusturya doğumlu bir iş insanı olan Wolff, motor sporlarına çok genç yaşta ilgi duymaya başladı. İki kez yarışlara katılmayı denedi; ancak pes etti. Birçok başarılı yatırım işini yönettikten ve genç pilotları temsil ettikten sonra, 2009 yılında Williams Racing'e yatırımcı olarak katıldı ve daha sonra genel müdür oldu. 2013'te Mercedes'e geçti ve tahminen 50 milyon ABD doları karşılığında yüzde 30'luk bir hisse satın aldı. Forbes, Wolff'un kişisel servetini 1,3 milyar dolar olarak tahmin ediyor. Onun yönetiminde Mercedes, 2014'ten 2021'e kadar üst üste sekiz Formula 1 Yapımcılar Şampiyonası ve bu süre zarfında üst üste yedi Pilotlar Şampiyonası kazandı. 

McLaren

1963 yılında Yeni Zelandalı Bruce McLaren tarafından, Amerikalılar Teddy Mayer ve Tyler Alexander ile ortaklık kurarak kurulan McLaren, F1'in dört büyük takımından biri. McLaren, bu yıl Mart ayında bir mülkiyet değişikliği yaşadı; Bahreyn'in devlet fonu Mumtalakat, 2007'de ilk kez yüzde 30 hisse almasının ardından şirketin tamamını satın aldı. Amerikan yatırım firması MSP Sports Capital da 2020'de yüzde 15 için 185 milyon pound yatırdıktan sonra takımda azınlık hisseye sahip oldu ve 2022'nin sonlarında yüzde 33'e yükseltti. MSP Sports Capital, Arizona Diamondbacks ve San Diego Padres gibi takımlarda yönetim deneyimi olan Amerikalı Jeff Moorad ile Phoenix Suns ve Najafi Companies yatırım şirketinin sahibi İranlı Jahm Najafi tarafından kurulan bir yatırım grubu.

Williams Racing

Dorilton Capital, 2020 yılından beri zor bir finansal durumdan geçen, 1977'de Sir Frank Williams tarafından kurulan ve bir aile mülkiyetinin sona erdiği bir dönemi işaret eden takımın sahibi olan Amerikan bir yatırım fonu. Yüzde 100 hisse paketini almak için 198 milyon dolar ödedi. Dorilton, farklı endüstri sektörlerine yatırım yapan ABD merkezli bir özel yatırım firması ve başkanı Matthew Savage. Şirket mühendislik alanında deneyime sahipti, ancak spor veya motor sporları konusunda tecrübesi yoktu. 

Aston Martin

Takımın sahibi Kanadalı milyarder Lawrence Stroll; aynı zamanda pilot Lance Stroll'un babası. F1 dünyasındaki işlerine 2018 yılında, mali sorunlar yaşayan Force India takımını satın almak için bir yatırımcı konsorsiyonu liderliği yaparak başladı. Onun yönetiminde takım Racing Point olarak yeniden adlandırıldı. Sonraki adım, 2020'de Aston Martin Lagonda Global Holdings'e 235 milyon dolar yatırım yapmak oldu ve 2021'de her iki takımı birleştirdi.

Stroll'ün serveti, tahmini 3,8 milyar dolar, aile işinin moda endüstrisindeki faaliyetlerinden gelmekte. Babası, Pierre Cardin ve Ralph Lauren gibi lüks markaların Kanada distribütörü olarak işe başladı. Lawrence Stroll, 1989'da Tommy Hilfiger'a yatırım yaparak servetini artırdı; bu markayı 17 yıl sonra 600 milyon dolar karşılığında sattı. Ayrıca Michael Kors, Polo, Jimmy Choo ve Karl Lagerfeld gibi markalara da yatırım yaptı.

Alpine

Fransız kökenli ancak Birleşik Krallık merkezli olan takım, Renault otomobil üreticisine ait ve 2020 yılına kadar bu isimle Formula 1'de yarıştı. Motorsport markası Alpine, 1955 yılında Jean Rédélé tarafından kuruldu.

Haziran 2023'te, takım, RedBird Capital Partners ve Maximum Effort Investments'ı içeren yatırım grubu Otro Capital'e yüzde 24 hissesini 200 milyon eurodan fazla bir bedelle satıldı. 

Haas

Amerikalı iş insanı ve mühendis Gene Haas, 2016'dan beri motor sporlarının en üst kategorisinde yarışan takımın sahibi. Haas, Amerikalı iş adamı tarafından kurulan Haas Automation isimli bir makine üreticisinin sahibi. Motor sporlarına girişi önce NASCAR'da 2002 yılında bir takım kurarak gerçekleşti ve 2016'da Formula 1'e adım attı. Haas'ın tek sahibi olması, takımın rakipleriyle aynı finansal güce sahip olmamasına yol açtı ve bu durum, onu F1'deki en az rekabetçi takımlardan biri haline getirdi. Ancak, hâlâ MoneyGram şirketiyle birlikte ana sponsor olarak yeterli yatırımı almaya devam ediyor.

Sauber

Peter Sauber, 1970 yılında orijinal olarak spor otomobillerle yarışmak amacıyla PP Sauber AG (Sauber Motorsport olarak bilinir) şirketini kurdu ve 1993'te Formula 1'e geçti. Debütünden yalnızca iki yıl sonra, Red Bull GmbH'nın kurucu ortaklarından Dietrich Mateschitz, çoğunluk hissesini satın aldı ve enerji içeceği markası ana sponsor oldu. Ancak marka stratejisi konusundaki bir anlaşmazlık, Mateschitz'in takımdan ayrılmasına neden oldu; 2002 yılında hissesini Credit Suisse yatırım bankasına sattı. Bu banka, üç yıl sonra hissesini BMW'ye devretti, Peter ise şirketinin yüzde 20'sini elinde tuttu.

BMW, 2009 yılında takımdan ayrıldı ve Peter Sauber takımı geri satın aldı. 2012'de şirketin üçte birini CEO Monisha Kaltenborn'a devretti. Sadece dört yıl sonra, mülkiyette başka bir değişiklik yaşandı; şirket, İsviçreli yatırım firması Longbow Finance S.A'ya satıldı ve bu satış, Peter'ın emekliliği ile aynı zamana denk geldi.

Alman üretici Audi, 2023'ün başlarında 2026'da toplam bir satın alma hazırlığı olarak yüzde 25'lik bir hisse aldı; bu durum, takımın Volkswagen'a ait markanın adını taşımasına yol açacak.