Cazibeler ve muammalar sahnesi

Pandemiyle birlikte durma noktasına gelen ve müzisyenlerin yaşadığı trajedilerle gündem olan sektör, son iki yıldır yaralarını sarıyor, yavaş da olsa toparlanıyor. Müzik piyasasını şekillendiren aktörlere göre, Gezi olaylarıyla daralmaya başlayan, sonrasında terör eylemleri ve ardından pandemi ile duran sektör, henüz 2012 öncesindeki ekonomik hacmine ulaşamadı. Bununla birlikte yeni iş modelleri ve dijital dünyanın işleri hızlandırmasıyla tekrar bu seviyelere gelmesi için uzun yıllara ihtiyaç olmadığı da görülüyor.

Sınırları belirsiz, gaz ve toz bulutu gibi bir müzik piyasası Türkiye’ninki. Pek çok astronomik rakamın havalarda uçuştuğu, gerçekte ne olduğu ise sadece sanatçı ve menajer tarafından bilinen bu pazarda doğru bilgiye ulaşmak zorlu bir macera. Ne var ki araştırmak, ölçmek, ortaya anlamlı bir veri setinden oluşan rapor ve analiz koymak, gözünü diktiği pazarın ‘fotoğrafını çekmek’ Forbes’un DNA’sında var.

Şeffaflığın olmadığı, bilgiye ulaşmanın neredeyse imkansız, hesaplamalarınsa kamuya açık kısıtlı verilerle yapılabildiği bu pazarı mercek altına almak sektör oyuncuları tarafından bile “cesur bir hamle” olarak nitelendirildi. Üç aylık çalışma sonunda bu sayıda ilki sunulan ‘Forbes Türkiye Konser Zenginleri Araştırması’nın giderek daha detaylı veri setleriyle zenginleşerek referans kaynağı olacağına inanıyoruz. Tıpkı daha önce ilk kez yine Forbes Türkiye tarafından yapılan Sanat Raporu, Futbolcu Endeksi, En Çok Kazanan Yazarlar ve diğer Forbes listelerinde olduğu gibi... 

Bu araştırmanın ana verisini sanatçıların biletli konser ciroları oluşturdu. Son derece muhafazakar bir tutumla (Bkz. Metodoloji) yapılan hesaplamalara göre oluşturduğumuz kriterlere uygun 182 sanatçının 2023’te 567 konser salonunda gerçekleştirdiği 4 bin 600 konserden toplam 186 milyon euro ciro elde edildiği görüldü. Konserlerin 4 bin 425’i Türkiye’deki 442 mekanda, 175’i ise yurtdışındaki 125 mekanda gerçekleşti. Geçen yıl Türkiye’de 1 milyon 103 bin 157, yurtdışındaysa 330 bin 211 seyirci  listemizdeki şarkıcıların canlı performansını izlemek için bilet satın aldı. 2023’te yurtdışında beş konser veren Tarkan, 12 milyon 83 bin euro’luk konser cirosuyla listemizin zirvesine oturdu. Listede ikinci sırada 117 yurtiçi, 26 yurtdışı biletli konserinden elde ettiği 6 milyon euro’luk konser cirosuyla Cem Adrian yer aldı.

Adrian, geçen yıl verdiği konser sayısıyla ise açık ara “bir yıl içinde en çok konser veren şarkıcı” unvanını taşıyor. Türkiye’de 1990’lar şarkılarının popüler olmasıyla konserlerin yeniden aranan yüzü haline gelen Serdar Ortaç, 2023’te elde ettiği 5 milyon 398 bin euro’luk biletli konser geliriyle üçüncü sırada yer alıyor. Ortaç’ın Türkiye’de 54, yurtdışında iki biletli konseri bulunuyor. Listede 1 milyon euro ciroya ulaşan 55 sanatçı sıralamasını göreceksiniz.

Bir şarkıcının para kazanabilmesi için “konser sanatçısı” sıfatını kazanması gerekiyor. Konser sanatçısı olmak, Türkiye’nin her yerinde konser vermek, Jolly Joker, Hayal Kahvesi, If Performans gibi zincirleşmiş mekanlara çıkabilmek, yurtdışından konser ve organizasyon talepleri almak anlamına geliyor. Bunlara rağmen magazin programlarındaki göz alıcı hayatı yaşayabilecek servete ulaşmak için henüz erken. Çünkü konser geliri şarkıcının ününe, gücüne göre değişen oranlarda onlarca parçaya bölünüyor.

Şarkıcıların cirodan yüksek pay alıp para kazanabilmeleri için üç seçenek var; belediye konserlerine çıkmak, kurumsal organizasyonlarda sahne almak ve yurtdışında konserler vermek. Cem Adrian’n menajeri ve ortağı Volkan Bozacı, Türkiye’de ortalama 15 euro’dan bilet satabilen bir sanatçının, yurtdışında 70 euro’ya seyirci karşısına çıktığını belirtiyor. Organizasyon şirketi Musicarium’un kurucusu İpek İyier ise “Öyle ki ‘Türkiye’de 2 bin kişilik bir salonda konser yapsam, makul bütçeli bir sanatçının kaşesini kurtarır mıyım?’ diye düşünürken Almanya’da bin 500 kişilik bir salonu 70 - 100 euro’luk bilet fiyatıyla rahatlıkla doldurabiliyorsunuz” diyor. Bu hesap, sanatçı ve organizatörlerin yönünü, daha belirgin biçimde yurtdışına çevirmesine neden oldu. Bu eğilimin en çarpıcı örneği “Megastar”ın stratejisi: Türkiye’de nereye çıksa doldurabilecek, bilet satma gücü tartışmasız Tarkan, yıllardır Türkiye’de biletli konser vermiyor. Fakat geçen yıl Türkiye dışında verdiği sadece beş konserle en çok ciro elde eden sanatçı yine o oldu.

Cem Adrian’ın iş modeli ise rekabetin yüksek olduğu piyasada onu ikinci sıraya taşıyacak kadar başarılı görünüyor.

“Konser sanatçısı” diye anılan ve listemizin büyük bir bölümünü oluşturan şarkıcıların kaşeleri, menajerler ve organizasyon şirketlerine göre ortalama 1 ila 3,5 milyon lira aralığında. Ancak indirimler, organizatör payları, Türkiye’ye özgü hatır gönül işleri ve giderler çıkınca, şarkıcıların cebine her seferinde farklı bir tutar giriyor. Bu da standart bir hesaplama yapmaya olanak vermiyor.

2012’ye ulaşma rüyası

Tüm canlı müzik sektörünün büyüklüğü TESDER (Türkiye Canlı Müzik ve Eğlence Sektörü Derneği) Başkanı Alp Çağrı Günal’a göre 2023’te 500 milyon dolara ulaşmış olsa da dolar bazında 2012 gelirleri henüz yakalanamadı. Günal, “Sektörün 2012’deki geliri dolar bazında şimdinin iki - iki buçuk katı kadardı. 2013’teki Gezi Parkı olayları ve 2017’deki darbe girişimi arasındaki o dört yılda, art arda yaşanan terör saldırıları ve istikrarsız dönem en çok müzik sektörünü etkiledi. Birçok konser iptal edildi. Her yıl ortalama yüzde 40’lık kayıp oldu. 2017’den sonra tam toparlanma başlamıştı ki bu sefer de 2020’de pandemi patlak verdi ve tüm gelirler sıfırlandı” diye anlatıyor.

Alp Çağrı Günal’ın da hatırlattığı gibi salgından en çok etkilenen meslek gruplarından biri müzisyenlerdi. Karnını doyurmak için gitarını satanlar, geçinemediği için intihar edenler... Pandemi kapanmalarında tüm gelirler sıfırlandı. Salgın etkisini yitirmeye başladıktan sonra bile gece 12’den sonra canlı müzik yasağı devam etti. Müzisyenlerin sorunlarını dile getirmek ve çözüm üretmek için sektör temsilcilerinin bir ayağı Ankara’da Kültür Bakanlığı’ndaydı.

Toparlanabilmek için koparabildikleri tek iyileştirme yüzde 10 rüsum vergisinin (belediyelere ödenen eğlence vergisi) kaldırılması oldu. Bir de pandemi döneminde konser organizasyonlarından alınan yüzde 18 KDV, tiyatrolar düzeyine, yani yüzde 8’e çekildi. “Zaten konser yapılamıyordu ki KDV ödensin. Pandemi koşulları ortadan kalkınca yüzde 20’ye yükseldi. O teşvik hiçbir işimize yaramadı” diyor Günal ve ekliyor: “Türkiye’de canlı müzik sektörü kültür-sanat değil eğlence kategorisinde görülüyor. O yüzden bizden yüzde 20, tiyatrolardan yüzde 8 KDV alınıyor.” Alp Çağrı Günal, canlı müzik sektörünün gerçek potansiyelinin dolar bazında en az 2 milyar olduğunu tahmin ediyor.

Metodoloji
Forbes Türkiye Konser Zenginleri Araştırması’nı hazırlarken şarkıcıların geçen yılki biletli konser cirolarını tespit edebilmek için 1 Ocak – 31 Aralık 2023’ü kapsayan arşiv taraması yapıldı. Poll Production, Bayhan Müzik, BWO, Kerki Solfej, Atlantis, BKM gibi sektör büyükleri başta, toplam 15 organizasyon şirketinin 2023 konserleri belirlendi.

Zincirleşmiş markalar Jolly Joker, Hayal Kahvesi, Holly Stone, If Performans’ın da aralarında bulunduğu Türkiye’deki tam 442 canlı performans salonunda sahne alan sanatçılar tespit edildi. Türk sanatçılar için yurtdışında konser organizasyonları yapan, bilet satan şirketlerin 2023 programları derlendi. Şarkıcıların sosyal medya hesapları tek tek incelendi, konser bilgileri eşleştirildi. Nihayetinde 250 sanatçı listelendi. Bu 250 şarkıcı arasında beş ve daha fazla konser vermiş, İstanbul dışında en az iki şehre daha gitmiş, sadece İstanbul’da sahne almışsa bile en az bir kere Harbiye, Kuruçeşme, Zorlu PSM gibi büyük bir mekanda sahne alanlar belirlendi. Kriterlere uyan 182 şarkıcı ve müzik grubu hesaplamaya dahil edildi.

Biletli konser düzenlenen 300 kişilik kafe-bardan 100 bin kişilik meydanlara kadar Türkiye’deki tüm mekanların kapasitesi araştırıldı. Forbes Türkiye araştırmalarında izlenen muhafazakar tutum bu çalışmada da uygulandı: Satışa çıkan biletlerin en düşük kategorideki fiyatlarının yıl ortalaması alındı. Bu yüzden de konser mekanlarının yüzde 100 kapasitesi hesaplamaya dahil edildi. Tahmini konser gelirleri Merkez Bankası 2023 euro kuru ortalaması olan 25,9 liradan hesaplandı.