Bir Varmış Bir Yokmuş

Forbes’un küresel dolar milyarderleri listesinde 369 kadın bulunuyor. Yani 2 bin 871 kişiden oluşan listenin sadece yüzde 13’ü. İçlerinde, servetini miras yoluyla değil de kendisi kazananlar yüzde 3,6 ile daha da nadir bir alt grubu oluşturuyor. Türk dolar milyarderleri içinde bu grupta yer alan tek kişi, ABD merkezli uzay teknolojileri şirketi Sierra Nevada’nın kurucusu Eren Özmen.

Kasım 2023’te BIST’e kote olan Agrotech Yüksek Teknoloji ve Yatırım A.Ş’nin kurucusu ve borsa payları dışında kalan yüzde 75 hissesinin tamamının sahibi Hümeyra Gökçen Keskin, şubat ayında şirketin piyasa değeri 1,7 milyar dolara ulaşınca Türkiye’de kurulu şirketiyle kendi servetini kendisi edinen ilk kadın dolar milyarderi oldu. Ancak Forbes’un listesinde yer alamadan bu unvanı kaybetti. Forbes Türkiye’nin kendisiyle röportaj yaptığı 27 Mart’ta, şirketinin piyasa değeri, 46,9 milyar liraydı ve Keskin’in hisseleri de 1,1 milyar dolar ediyordu.

Milyarderler liginde yer alabilmesi içinse (dolar - TL kuru 32,24 iken) Agrotech hissesinin en az 35,8 lira olması gerekiyor. 9 Nisan’dan, 17 Mayıs’a kadar hissenin değeri bu eşiğin altında seyretti. Daha kötüsü, üç gün içinde yüzde 30 değer kaybederek Forbes Türkiye’nin yayına hazırlandığı 24 Mayıs’a kadar 20,9 liraya kadar düştü. Keskin’in serveti de 584 milyon dolara kadar geriledi.

Şirketin SPK’ya gönderdiği açıklamaya göre hisselerde böyle bir değişime neden olacak bir gelişme yoktu. Tersine Agrotech, planlananın 3,3 katı talep toplanarak halka arz edildiğinden bu yana deyim yerindeyse şapkasından sürekli yeni bir tavşan çıkarıyor. Şirket, son altı ayda, halka açık şirketlerin yatırımcılarını ilgilendiren duyuruları paylaştığı Kamuyu Aydınlatma Platformu’ndan (KAP) operasyonları ile ilgili, bazıları ‘müjde’ denebilecek nitelikte 75 özel durum açıklaması paylaştı. (Bir kıyaslama yapmak gerekirse aynı dönemde Türkiye’nin önde gelen holdinglerinden Hacı Ömer Sabancı Holding 33, Koç Holding ise 26 özel durum açıklaması yaptı. Teknoloji sektörünün bir başka hareketli şirketi Kontrolmatik ise 42.)

Ayazağa’da soğuk hava deposu alımı (müjdelerden biri mayıs ayında bu sefer şirketin yüzde 25 hissesini 325 milyon liraya satarak 30 kat kâr etmeleriydi), gübre üretimine başlanması, salça üretimi için fabrika kiralaması, Adıyamanlı 50 bin nar üreticisi ile yapılan anlaşma… Ağırlıklı olarak eczanelerde sattığı gıda ürünleri ile tanınan Hünnap markasıyla iş birliği ve sonrasında markanın ürün yelpazesinin genişletilmesi ve Agu Bebe markasıyla bebek ürünleri pazarına giriş… Teknoloji tarafındaki ürünlerin ihracatı için Dubai merkezli Agrotech Global’in kurulması, Silikon Vadisi’nde şirket kurma kararı… Buraya kadar aktardıklarımız, şirketin tarım ve teknoloji alanındaki faaliyetleriyle bağlantılı ve onları tamamlayıp genişleten yatırım ve yeni işlerden oluşuyor. Ancak elektrikli araç üretimi şaşırtıcı bir gelişmeydi.

Keskin, Agrotech’in yatırımlarını anlatırken sık sık “yerli ve milli” vurgusu yapıyor. Birbiriyle bağlantılı görünmeyen pek çok faaliyetlerini de bu ana yaklaşım altında birleştiriyor. Bu yılın mart ayında yüzde 75’ini satın aldıkları Joyce Teknoloji ile elektrikli araç üretimi yatırımına başlamaları da bunlardan biri: “Ben Joyce’u bir süredir takip ediyordum. Onlarda beni heyecanlandıran şey aynı Agrotech gibi yerli ve milli olmaları. Hedeflerinin dışa bağımlılığı azaltmak olması” diyor Hümeyra Gökçen Keskin. Agrotech, Ramazan ayında gerçekleşen, konukların bir kısmının masalarda yer bulamayıp ayakta kaldığı iftar davetinde, Tekirdağ’da 50 bin araç kapasiteli montaj tesisinin yatırımına başlandığını duyurdu.

Lansmanda, 29 Ekim’de 699 bin liradan satışa çıkaracaklarını söyledikleri L7 sınıfı elektrikli aracın bir prototipi yoktu ama Joyce’un yerli elektrikli motorları lobide sergileniyordu. Bir yıl içinde Türkiye’de 2 bin araç satmayı hedeflediklerini, ilk araçların üretiminin Çin’de yapılacağını, Joyce tarafından geliştirilen yerli elektrikli motor, batarya teknolojileri ve yapay zeka uygulamaları gibi elektrikli araçların en önemli bileşenlerine odaklanarak yerlilik oranını yükseltmeyi amaçladıklarını ve ihracat planlarını açıkladılar.

Otomobil sektörünün deneyimli muhabirleri ise haberi “bekleyip görelim” şeklinde özetlenebilecek bir yaklaşımla karşıladı. Önde gelen günlük gazetelerden birinin otomotiv editörü, lansman gecesinden yapılan heyecanlı bir paylaşımın altında meslektaşını “bu paylaşımı sil istersen” diyerek uyarıyordu. Tüketicilerin elektrikli araçlara tüm dünyada ilgisi yavaşlarken “dört tekerlekli motosiklet” diye tanımlanan L7 sınıfı araçların, Türkiye’de yüksek satış rakamlarına ulaşması beklenmiyor. En yüksek satış rakamına ulaşılan 2023’te toplam satış adedi ise 6 bin 776. Tek başına elektrikli araç üretimi, ayrı bir haber olarak detaylı bir incelemeyi hak ediyor.

Ancak Agrotech’in aynı özenli ilgiyi hak eden başka yatırımları da var. Şirketin 8 Mayıs tarihli KAP açıklamasında “Dünyanın en hızlı gelişen piyasalarından, emlak varlıklarının dijitalleştirilmesi konulu tokenizasyon alanına yatırım yapma kararı alınmıştır” deniyordu. Bu alanda faaliyet gösteren bir şirketin yüzde 82,5 oranında hissesinin devri için imza atıldığı belirtilen açıklamada, bolca ‘trilyon dolar’lardan söz ediliyor. “McKinsey’e göre, 2030 yılında 5 trilyon dolar, Boston Consulting Group’a göre 16 trilyon dolar büyüklüğe ulaşması beklenen dijital menkul kıymetler sektörüne giriş yapılmıştır.

Agrotech, global bir oyuncu olarak 29 trilyon dolar büyüklüğündeki emlak piyasası tokenizasyonundan yatırımcıları için büyük bir pay almayı planlamaktadır.” Şirket, kendi tarım arazileri ve emlaklarının yanı sıra, çeşitli varlıklarını tokenize etmek isteyen başka tarafların da ihtiyacını karşılamayı hedefliyor. Gerçek varlıklarının tokenizasyonu, en heyecan verici yeni gelişim alanlarından biri. Ancak sektör yeni oluşuyor ve yatırımcıların ne kadar ilgi göstereceği de henüz belirsiz. Yani bu da Agrotech’in şimdilik nasıl gelişeceği takip edilmesi gereken yatırımlarından biri.

23 Kasım’daki Gong Töreni’nden sonra bir anda Türkiye’de tarım sektörünün en önemli temsilcileri arasına giren Keskin, şirketin Tekfen Tower’daki merkezinin yanı sıra, sıklıkla Kemerburgaz’daki evinin salonunu da ofis olarak kullanıyor. Duvarları büyük ahşap bir kütüphane ile çevrili salonda dev bir açık şömine, misafirler için büyük bir yemek masası ve bir başka köşede de Keskin’in çalışma masası var. At bibloları ve tablolar, Agrotech’te yönetim kurulu üyesi de olan kızı Ayşe Bilun Keskin’in binicilik tutkusunun bir yansıması. Tarım işine adım atmasının hikayesini Bursalı bir tekstil sanayicisi olan babasının yıllar içinde kendisine hediye olarak aldığı küçük küçük tarım arazileriyle başlatıyor.

Sonradan kendisi de bazı satın almalarla bu portföyü geliştirmiş. Ancak Agrotech’in bugün sahip olduğu asıl büyük araziler 2018 - 2019 arasında alınanlardan oluşuyor. Onlar da önce kayınpederi Bilal Keskin’in üzerindeki şirketler tarafından alınmış. “Sonuçta aile işlerimiz, ben o sıralarda babamın tekstil fabrikasının üretimini Mısır’a taşımakla meşguldüm” diyor.

Keskin ile aynı zamanda Agrotech’in yönetim kurulu üyesi olan kayınpederi Bilal Keskin arasında, çok sayıda devir teslim işlemi var. Keskin, salgın döneminde yönetim kurulu başkanı olduğu Türkiye Eczacılar Deposu isimli şirketiyle “yüzde 100 yerli ve milli nitril eldiven” üretim yatırımı haberleriyle adını duyurmuştu. Bu şirketi de 2022’de Agrotech’in halka açılma hazırlıkları sırasında kayınpederi Bilal Keskin’e devrederek yönetimden ayrıldı. Şu anda Agrotech’in yüzde 100 iştiraki olan Tartech Teknoloji’yi de 2022 yılında Bilal Keskin’den 1,1 milyar liraya satın aldı. Farklı farklı şirketlere bağlı tarım arazilerinin hepsi de halka arz sürecinde tek çatı altında birleştirildi. “Tartech’te maddi manevi katkım vardı ama imza yetkim yoktu. Tartech’i alırken de diğer yatırımlarım gibi değerleme yaptırıp belirlenen fiyattan şirketi devraldım” diyerek anlatıyor süreci.

2018’den başlayarak bir yıl içinde satın aldığı araziler, Antalya’da 137, Samsun’da bin, Uşak’ta bin 700 ve tamamı kapalı cam sera domates üretimi yaptıkları Burhaniye’deki 45 dekar arsa olmak üzere toplam 2 milyon 882 bin metrekareden oluşuyor. Keskin araziler için o zaman yaptıkları toplam yatırımı açıklamıyor ama bugünkü değerlerinin çok daha yüksek olduğunu söylüyor. Zaten Agrotech’in 2020 yılında 471 milyon lira olan öz kaynaklarının 2024’ün ilk çeyreğinde 6,7 milyar liraya yükselmesinde bu arazilerin yeniden değerlemelerinin bilançoya yansıması da etkili. (Öz kaynaklarının yüzde 15’i.)

“İkinci babam” dediği kayınpederi Bilal Keskin Agrotech’in yönetim kurulunda ama eşi Ercan Keskin yok. Ercan Keskin’in Yönetim Kurulu Başkanı olduğu Keskin Gayrimenkul, Türk Hava Kurumu’na ait Laleli’deki Tayyare Apartmanları’nın 2055’e kadar kiracısı. Hümeyra Keskin, eşinin turizm ve gayrimenkul alanlarında yatırımları bulunan başarılı bir işadamı olduğunu ancak aynı ofisi paylaşsalar ve birbirleriyle görüş alışverişinde bulunsalar da işlerinin ayrı olduğunu söylüyor. Ancak bu işlerin kendi tarafını yani Agrotech’in hikayesini, başından sonuna tüm detayları ile ondan öğrenmek hiç kolay değil. Sorulara verdiği dağınık yanıtları, halka açık şirketin raporlarındaki bilgilerle birleştirmek gerekiyor.

Öncelikle Agrotech, her biri farklı tarihlerde kurulmuş şirketlerin birleşmesinden meydana geliyor. Şirketin elma, armut, ceviz, kiraz, şeftali ve domates gibi ürünlerin satışından gelen satış gelirleri, 2023 yılında toplam 583 milyon olan cirolarının yüzde 27’sini oluşturuyordu ve 153 milyon liraydı. Cironun kalan 424 milyon liralık kısmı ise 2022’de 1 milyon liraya satın aldıkları Murat Teksöz tarafından kurulan Grid Teknoloji’den geliyor.

Agrotech’in kuruluş tarihi olarak belirtilen 2013 yılı da Teksöz’ün daha sonra Keskin’e sattığı ve adı önce Teksoft, 2017’de de Grid Teknoloji olarak değişen şirketin kuruluş tarihi. Keskin halka arzdan bir yıl önce 2022’de tarım ve teknoloji alanındaki tüm şirketleri Agrotech altında birleştirmiş. Şirketin adında tarımla birleşen “teknoloji” başlığının altındaki faaliyet ve gelirlerinin, tarım alanındaki işleri ile (kendi tarım arazilerindeki akıllı tarım uygulamaları, drone ile takip gibi uygulamalar dışında) pek bağlantısı yok.

Agrotech’in iştiraklerinden 22 ülkede faaliyet gösteren Grid Teknoloji ağırlıklı olarak Körfez ülkeleri ve Türki Cumhuriyetlere, Türkiye’deki e-nabız gibi e-sağlık altyapıları kuruyor, güvenlik yazılımları ihraç ediyor. Yakın zamanda geliştirdiği yapay zeka tabanlı e-ticaret ürünü ByChat ile de başta Avrupa olmak üzere dünyanın her yerinde büyümeyi planlıyor. Şu anda Agrotech’in Ar-Ge ve teknoloji grup başkanlığını üstlenen Murat Teksöz, Türkmenistan’da iş yapan birçok Bursalı iş insanı olduğunu, Hümeyra Keskin ile de bu ülkede iş yaparken ortak tanıdıkları vasıtasıyla yollarının kesiştiğini anlatıyor.

Bu tanışıklık, vizyonlarının ne kadar örtüştüğünü görünce ortaklığa dönüşmüş. Keskin, içinde gerçek varlıklar ve tapulu arazileri olan bir şirket olduklarını anlatırken “Son dönemde halka arz olan şirketlerin pek çoğu hayal satıyor. Ben klasik bir insanım. ‘Buraya teli çekeceğim de oradan bu kadar koyun atlayacak, tüyleri takılacak ve yün yapacağım, parasını alacağım’ demek gibi geliyor bana” diyor. Agrotech’in ihraç ettiği bin 500 ton tarım ürünü ve Grid Teknoloji’nin e-ticaret yazılımı ve teknoloji ihracatından gelen bir cirosu var. Ancak sonradan “yün yapmasını” sağlayacak yatırımları da az değil.