Türkmen gazı anlaşması Türkiye için neden önemli?

Şubat ayının başlarında BOTAŞ ile Türkmengaz arasında, Türkmen gazının Türkiye'ye tedariki konusunda anlaşmaya varıldı. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Alparslan Bayraktar, iki ülkenin ilgili şirketleri arasında atılan imzaların ardından Türkmen gazının akışının 1 Mart itibarıyla başlayacağını duyurdu. İki ülke arasındaki işbirliği kapsamında yılsonuna kadar 1,3 milyar metreküp gazın Türkiye’ye sevk edilmesi planlanıyor. Uzmanlar anlaşmayı Türkiye’de arz çeşitliliği için kritik bir adım olarak değerlendiriyor. 

“Doğrudan gaz akışı olmayacak”

The London Energy Club Yönetim Kurulu Başkanı Mehmet Öğütçü, anlaşmanın Türkiye’nin enerji güvenliğini artırması ve arz çeşitliliği sağlaması açısından kritik bir adım olduğunu söyledi. Anlaşmanın bir swap ticaret anlaşması olarak şekillendiğini vurgulayan Öğütçü, “Yani, Türkmenistan’dan Türkiye’ye doğrudan gaz akışı olmayacak; bunun yerine, Türkiye’nin İran ile yaptığı gaz anlaşmasındaki fazlalıklar karşılığında Türkmenistan gazı bir tür takas yöntemiyle temin edilecek. Bu durum, gazın doğrudan Türkiye’ye akışından farklı ve özellikle İran üzerinden gerçekleşecek bir taşımacılık söz konusu olduğu için, transit güzergâhındaki belirsizlikler, jeopolitik riskler önemli ve de ne kadar transit ücreti ödeneceği. Bu anlaşmanın öneminin temel nedeni, İran ve Rusya gibi ülkelerin bu sürece etkisi ve Türkiye’nin enerji tedarikinde yaşadığı çeşitlendirme ihtiyacını karşılamasıdır” dedi.

Akdeniz Ülkeleri Enerji Şirketleri Birliği Petrol ve Gaz Direktörü Dr. Sohbet Karbuz da anlaşmanın iki ana nedenden dolayı önemli olduğunu söyledi: Türkiye’nin gaz arzını çeşitlendirmesi ve gaz hub’ı olma konusundaki hedeflerine katkıda bulunması.

Karbuz, “Umarız bahsedilen miktar ileride daha yüksek seviyelere çıkarılır ve özellikle gaz hub’ı olma hedefine çok önemli bir katkı sağlanmış olur. Tabii bu kısa sürede gerçekleştirilebilecek bir hedef değil” ifadelerini kullandı.

Jeopolitik riskler

Türkmenistan gazının Türkiye’ye ulaştırılmasının bazı riskleri de var. Bunlardan en önemlisi ise gazın transit güzergahındaki jeopolitik riskler. Öğütçü gazın en muhtemel geçiş yolu olan İran’daki iç talep dalgalanmaları, yaptırımlar, bölgesel çatışmalar ve siyasi belirsizliklerin bu hattın güvenliğini tehdit edebileceğini belirtti. Tabii gazın bu güzergahla Türkiye’ye ulaşmasında büyük ülkelerin tutumları da önemli. Öğütçü, “Rusya’nın bu tür projelere yönelik mesafeli duruşları ve engellemeleri de önemli bir engel teşkil ediyor. Türkmenistan gazının bu güzergahla Türkiye’ye ulaşması sadece transit ülkenin istikrarına değil, aynı zamanda büyük güçlerin özellikle de ABD’nin, enerji politikalarına ve AB talebine de bağlı olacaktır. Gelecekteki değişiklikler ve yeni jeopolitik denklemler, bu hattın güvenliğini ve devamlılığını etkileyecektir” diye konuştu.

İran gazına olan bağımlılığı azaltabilir

Öğütçü’nün verdiği bilgilere göre Türkmenistan gazı Türkiye için önemli birçok fırsat sunuyor ancak bu fırsatların gerçekleştirmesi çok sayıda faktöre bağlı. Öğütçü, “Eğer Türkmen gazı, İran üzerinden başarılı bir şekilde Türkiye’ye ulaşır ve uygun fiyatlarla temin edilebilirse, Türkiye’nin enerji tedarikindeki çeşitlilik artacak ve İran gazına olan bağımlılık azalmış olacaktır. Bunun yanında, bu süreç Türkiye’nin Rusya ve İran gibi enerji tedarikçilerinin etkisinden daha az etkilenmesini sağlayabilir. Ancak, mevcut anlaşmanın swap ticareti şeklinde olması ve transit güzergahındaki belirsizlikler, bu etkilerin kısa vadede gerçekleşmesini zorlaştırabilir. Uzun vadede ise, Türkiye’nin enerji piyasasında daha fazla denge ve istikrar sağlanabilir” dedi. 

Gaz fiyatlarını etkiler mi?

Öğütçü, anlaşmanın doğrudan tedarik değil bir swap ticaret anlaşması olduğu için fiyatlara da doğrudan bir etkisi olmayacağını kaydetti. Anlaşmanın nasıl bir fiyat formülü ya da hangi şartlarda alındığının da bilinmediğini belirten Karbuz, 1.5-2 milyar metreküplük bir miktarın 50 milyar metreküplük bir piyasaya fiyat açısından dişe değer bir etkisi olmayacağını dile getirdi. Ancak ileride miktar çok yukarılara çıkarılabilirse durum farklı olabilir.

“İran daha ucuza göndermek istemez”

Fiyatlar üzerinde olmasa da Öğütçü gaz tedarikinin çeşitlendirilmesi ve daha istikrarlı bir enerji arzı sağlanması yolunda anlaşmanın çeşitli etkileri olacağını da vurguladı. Öğütçü, “İran üzerinden taşınacak gaz, Türkiye’nin mevcut enerji dengelerinde bir değişiklik yaratabilir. Fiyatlar açısından, eğer Türkmen gazı, İran’dan temin edilen gaz ile benzer fiyatlarla sağlanabilirse, bu, Türkiye’nin yüksek maliyetli gaz ithalatına olan bağımlılığını bir nebze azaltabilir. Bununla birlikte, Türkmenistan gazı fiyatlarının pazara uygun olması için bölgesel ve küresel enerji koşulları önemli bir etken olacaktır. Bence İran istemez daha ucuza Türkmen gazi göndermeyi. İran ile anlaşma seneye sona eriyor. Mutlaka yeniden müzakerede fiyatı düşürülmesi (çünkü şimdi en yüksek fiyatı İran gazına ödüyoruz) ve Türkmen gazını da katmalıyız” dedi. Öğütçü ayrıca, “Türkiye’nin bu süreçte kendi iç pazarındaki gaz fiyatlarını dengelemek adına başarılı bir enerji diplomasisi yürütmesi gerekecek. Gelecekteki değişiklikler ve jeopolitik ortamda yaşanacak dönüşümler, bu projenin başarısını şekillendirecektir” diye ekledi.

Türkmen gazı, Hazar Denizi altından boru hattı ile taşınabilir mi?

Türkmen gazının Hazar Denizi altından geçerek Azerbaycan’a getirilmesi için bir Trans-Hazar gaz boru hattı yapılması 30 yıldır tartışılıyor. Ancak Karbuz’un da söylediği gibi bugüne kadar somut bir adım atılmadı. Karbuz, “Bunun birçok nedeni var. Rusya ve İran’in boyle bir projeyi Avrupa ve bölgesel enerji piyasalarındaki hakimiyetlerine doğrudan bir tehdit olarak görmeleri belki uzun bir nedenler listesinin başlarında geliyor. Fakat bunu doğrudan dile getiremedikleri için Hazar Denizi'nin yasal statüsü ile ilgili müzakereler sırasında jeopolitik ağırlıklarını kullanarak prosedürel engeller ortaya koydular. Boru hatlarının ekolojik etkilerinin değerlendirilmesi gibi. Yani boru hatları ile ilgili çevre etki analizlerinin açık uçlu inceleme süreleri ve belirsiz sorumluluk hükümleri muhtemelen uzun süren yasal çatışmalara neden olabileceğinden dolayı yatırımcıları ihtiyatlı davranmaya itecektir. Bu nedenle kim yapacak ve kim finanse edecek sorularına halen net bir cevap bulunamadı” ifadelerini kullandı. Karbuz ayrıca 1999 yılında Azerbaycan’daki Şah Deniz sahası keşfedilmeseydi bugün bu projenin gerçekleştirilmiş olabileceğini de ekledi.

Öğütçü de aynı şekilde şu an için bu projenin mümkün görünmediğini ifade etti. Uluslararası yaptırımlar ve çevresel zorlukların da Hazar Denizi’ni geçerek bir boru hattı inşa etmeyi daha da karmaşık hale getirdiğini belirten Öğütçü, “Gelecekte konjonktür değişirse, bu rotanın devreye girmesi teorik olarak mümkün olabilir. Şu an için en uygulanabilir güzergah, İran üzerinden olacak ve bu güzergahın da politik gerilimlerden etkilenmesi söz konusu” dedi.