Rusya’nın Avrupa’ya gaz sevkiyatını kesmesinin etkileri ne olacak?

Ukrayna'nın Naftogaz şirketinin Rus Gazprom ile beş yıllık anlaşmasını yenilemeyi reddetmesinin ardından, 40 yılı aşkın bir süredir Ukrayna üzerinden Avrupa'ya gönderilen Rus gazı tedariği 1 Ocak itibariyle sona erdi. İki ülke arasındaki savaşa rağmen Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenski 19 Aralık'ta yaptığı açıklamada, çatışmalar sona erene kadar Moskova'ya ödeme yapılmaması halinde Kiev'in Rus gazının geçişine izin vermeyi düşünebileceğini söyledi. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ise bu açıklamadan bir hafta sonra bu yıl yeni bir anlaşma imzalamak için zaman kalmadığını söyledi. 

Moskova'nın Şubat 2022'de Ukrayna'yı işgal etmesinin ardından Avrupa Birliği Rus gazına olan bağımlılığını azaltmaya çalışırken Moskova’dan Avrupa'ya olan gaz arzı dramatik bir şekilde düştü. Moskova yarım asır boyunca Avrupa'daki gaz pazar payını arttırmak için çaba sarf etti; bu pay en yüksek olduğu dönemde yüzde 35 civarındaydı ancak şu anda yüzde 8'e kadar gerilemiş durumda. 1 Aralık itibariyle AB, Ukrayna üzerinden Rusya'dan 14 milyar metreküpten daha az gaz aldı; bu sayı, son beş yıllık sözleşme 2020'de başladığında yılda 65 bcm idi. Avrupa Komisyonu bu hacmin sıvılaştırılmış doğal gaz ve Rus olmayan boru hattı ithalatıyla tamamen ikame edilebileceğini söyledi.

Moskova pazar payını Norveç, ABD ve Katar gibi rakiplerine kaptırmış durumda. Reuters'ın hesaplamalarına göre, Rus hükümetinin ortalama gaz fiyatı tahmini olan bin metreküp başına 339 dolar baz alındığında, Rusya bu yıl Ukrayna üzerinden yaptığı satışlardan yaklaşık 5 milyar dolar kazanabilir. Ukrayna ise yılda 800 milyon ila 1 milyar dolar arasında transit ücreti kazanıyor. AB gaz fiyatları 2022 yılında Rusya'dan gelen arzın kesilmesinin ardından rekor seviyelere yükselmişti. Tedarikin sona ermesiyle birlikte AB yetkilileri ve tüccarlar, şu anda söz konusu olan mütevazı hacimler ve kalan az sayıda müşteri göz önüne alındığında bu yükselişin tekrarlanmasının olası olmadığını söylüyor.

Kimler etkilenecek?

Ukrayna güzergahı Avusturya ve Slovakya'ya hizmet veriyor. Avusturya gazının çoğunu Ukrayna üzerinden alırken, Slovakya ihtiyacının yaklaşık üçte ikisine denk gelen yıllık 3 milyar metreküpü Gazprom'dan alıyor. Gazprom, sözleşmeden doğan bir anlaşmazlık nedeniyle kasım ayı ortasında Avusturya'nın OMV şirketine tedariki durdurdu ancak diğer alıcıların devreye girmesiyle bu güzergahtaki hacimler sabit kaldı. Slovakya, Rus arzındaki kaybın tüketimini etkilemeyeceğini ve tedarik sözleşmelerini çeşitlendirdiğini söyledi. Ana gaz alıcısı SPP'nin BP, Eni, ExxonMobil RWE ve Shell ile Rusya dışı tedarik sözleşmeleri bulunuyor.

Diğer seçenekler neler?

Belarus üzerinden Yamal-Avrupa ve Baltık Denizi altından Kuzey Akım da dahil olmak üzere Rusya'nın Avrupa'ya giden diğer gaz güzergahlarının çoğu kapalı. Seçeneklerden biri Karadeniz, Bulgaristan, Sırbistan veya Macaristan üzerinden Türkiye'ye uzanan TürkAkım boru hattı. Ancak kapasite sınırlı. Avusturya enerji düzenleyicisi E-Control'e göre Slovakya'nın gaz tedariki Macaristan'dan, yaklaşık üçte biri Avusturya'dan ve geri kalanı Çek Cumhuriyeti ve Polonya'dan gelebilir. Düzenleyici kurum, Avusturya'nın tedarikteki değişime hazırlıklı olduğu için kesintilerle karşılaşmayacağını aktardı. Çek Cumhuriyeti'nin 1 Ocak'tan itibaren Almanya'daki yerel gaz vergisindeki muafiyetten yararlanarak Almanya boru hatlarından daha fazla tedarik sağlaması muhtemel. Çek Cumhuriyeti, Slovakya'ya gaz sevkiyatı ve depolama kapasitesi sağlamaya hazır olduğunu belirtti. Rusya Moldova'ya yılda yaklaşık 2 milyar metreküp gaz tedarik ediyor. Bu gaz Ukrayna üzerinden ayrılıkçı Transdniestria bölgesine aktarılıyor ve burada Moldova'nın hükümet kontrolündeki bölgelerine satılan ucuz enerji üretiminde kullanılıyor.

Gazprom ödenmemiş faturaları gerekçe göstererek 1 Ocak'ta arzı askıya almayı planladığını açıkladı. Moldova Başbakanı Dorin Recean kararı kınadı ancak ülkenin çeşitlendirilmiş tedarik kaynaklarına sahip olduğunu söyledi. Ülke 1 Ocak'tan itibaren tüketimi en az üçte bir oranında azaltacak önlemler almayı planlıyordu. Avrupa Komisyonu, Ukrayna'nın ise Rus transit gazını kullanmadığı için arz güvenliğinin etkilenmeyeceğini söyledi.