İstanbul'daki taksi sorununun çözümü araç sayısında artış ve dijitalleşme

İstanbul’da taksi sorunu her tarafı mutsuz eden bir kavram olarak kendini gösteriyor. Yolcular, sürücüler, plaka sahipleri ve idarecilerin hepsi bu sorundan şikayetçi. Uluslararası danışmanlık hizmetleri şirketi EY Türkiye, kentteki taksi ekosistemine ilişkin yaptığı çalışmanın sonuçlarını paylaştı. 

İstanbul Taksi Ekosisteminin Dönüşümü başlıklı raporda kentteki mevcut durum, globaldeki örnekler ve İstanbul için tavsiyeler yer aldı.  Rapordaki hesaplamalara göre İstanbul’daki taksi hizmetinin piyasa büyüklüğü 47,8 milyar TL. Bu miktar Türkiye’deki 13 ilin ekonomisinden daha büyük. 

2024 sonu baz alındığında kentte 20 bin 311 adet taksi plakası bulunuyor. Araç başına iki sürücü hesaplandığında 40 binden fazla da taksi şoförü bulunuyor. Araç başına günde 36 yolculuk yapılıyor, ortalama taksimetre ücreti ise 240 TL seviyesinde. 

Bu alanda yapılan diğer çalışmalarda olduğu gibi taksi probleminde ortaya çıkan en büyük sorun taşıt sayısının yetersiz olması. Resmi rakamlara göre kentte 15,7 milyon kişi yaşıyor yıllık turist sayısı ise 18 milyonun üzerine. Taksi sayısı 1990’lardan 2020’lere kadar ise hiç artış göstermeden 17 bin 395’te kaldı. Bu sürede kentin nüfusu iki kattan fazla artarken, turist sayısı ise yaklaşık 10 katına çıktı.  

Küresel ölçekte diğer ülkelerle kıyaslandığında İstanbul’da bin kişi başına 1,3 taksi düşüyor. Öte yandan Rezervasyonlu Bireysel Taşıma (RBT) sistemindeki araçlar da dahil edildiğinde bu oranlar New York’ta bin kişi başına 6,3, Londra’da 8,2, Singapur’da 16,2, Moskova’da 14,7 ve Paris’te 3,3 olarak hesaplanıyor. Türkiye’de kendi şoförleri yasaklanan Uber ve bir süredir kamuoyunda tartışmalara neden olan Martı Tag, RBT sistemine örnek olarak gösterilebilir.

Taksi bir yandan karlı bir yatırım aracına dönüşürken bir yandan da herkesin şikayetçi olduğu bir olgu haline geldi. Kentte yaşayan her 100 kişiden 86’sı en az bir kere taksi bulmakta zorlandığını bildirirken düzenli olarak sorun yaşayanların oranı ise yüzde 33. 

Taksi ekosisteminde gelir dağılımı

Taksiler sürücü, kiracı, plaka sahibi gibi birçok fazla insanın ve grubun dahi olduğu bir işletme ekosistemi. Bu ekosistemde üretilen her 100 TL’nin dağılımı ise şu şekilde gerçekleşiyor: 32 lira plaka sahibine, 11 lira galeri sahibine veya kiracıya, 26 TL toplamda iki sürücüye (kişi başı 13 lira) giderken kalan 31 lira ise işletme gideri olarak yazılıyor. Bu paranın 21 lirası yakıta, üç lirası durak kirasına, beş lirası SGK ödemelerine ve son olarak iki lirası da araç yıkamaya gidiyor. 

Taksicilik sisteminin karmaşık ve kayıt dışı yapısı bu aşamalarda birçok alanında vergilendirilmesinin önünde engel teşkil ediyor. 

Her 10 sürücüden üçü taksi uygulaması kullanıyor

EY Türkiye’nin raporundaki bilgiye göre taksi çağırma uygulamalarını kullanan sürücülerin oranı yüzde 30. Yani kentte taksi yolculuklarının halen büyük bir kısmı yoldan çevirme, duraktan çağırma yöntemleriyle yapılıyor. Dijital yöntemlerle taksi çağıranlar, geleneksel yöntemlerle çağıranlara göre daha az sorun yaşıyor.

EY’nin tavsiyelerine göre uygulamalara bağlı olan şoför sayısının çoğaltılması gerekiyor. Ayrıca kentteki dijital taksi sayısının da artırılması ve bireylerin yolcu taşımacılığı yapmasının da önünün açılması tavsiyeler arasında. 

Yeni verilecek taksilerde lisans süresinin sınırlı olması gerekiyor. İBB’nin son taksi ihalesinde, 2 bin 500 plaka 29 yıllığına satışa çıkartılmıştı. Taksiciler Odası’nın mahkemeye yaptığı itiraz sonucu İBB’nin 29 yıllık ihale yetkisi bulunmaması nedeniyle yürütmenin durdurulması kararı çıkmıştı. EY hem dijital taksi hem RBT’ler için standartların iyice belirlenmesini tavsiye ediyor. 

Ayrıca taksicilik ekosisteminin dönüşerek daha da verimli hale gelebileceği öngörülüyor. EY Türkiye Kamu Sektörü Danışmanlık Hizmetleri Şirket Ortağı Kerem Kaçar, İBB’nin bünyesinde hali hazırda özel halk otobüsleri alanında şirketleşmenin olduğunu aktardı. Taksi şirketleri aracılığıyla işletme maliyetlerinin azaltılabileceği vurgulandı. Bu alanda galericiler ve taksi duraklarının birleşerek taksi yönetim şirketlerine dönüşebileceği belirtiliyor. 

Raporun çözüm önerilerinden biri ise dinamik fiyatlandırma. En basit haliyle taksimetre ücretlerinin talep yoğunluğuna göre değişkenlik göstermesi. Talebin fazla olduğu yoğun saatlerde taksimetre ücreti artarken, az olduğu saatlerde ise yolcular daha ucuza yolculuk yapabiliyor. Rapora göre sürücülerin geliri bu yöntemle yüzde 23 oranında artış gösterebilir. 

EY Türkiye, 2035’e kadar dijital taksi sayısının 70 bin, RBT’nin 89 bine çıkartılarak bin kişiye düşen taksi sayısının 9,7’e çıkartılmasını tavsiye ediyor. Kerem Kaçar, ulaşım sektörünün dinamik bir alan olduğunu vurgulayarak ihtiyaçlara göre taksi sayısının değişebileceği uyarısında bulunuyor. 

Yapılacak düzenlemelerle GYSİH'in yıllık 3,6 milyar dolar, vergi gelirlerinin 700 milyon dolar ve İstanbul'da sektör istihdamının 9 bin 500, toplam istihdamın ise yüzde 2,6 oranında artacağı öngörülüyor.

Plaka fiyatları artış göstermiyor

İstanbul'da taksi plakaları uzun yıllardır yatırım aracı olarak görülüyor. Kentte 1 Nisan 2024 tarihinde taksi plakası fiyatları 6,5 milyon Türk Lirası seviyesindeydi. Şubat 2025 itibarıyla bu fiyatlar 7 milyon liraya yükseldi ancak Türkiye İstatistik Kurumu'nun verilerine göre son 10 aylık enflasyon yüzde 30'un üzerinde.