ABD ve Çin ekonomik savaşa gidiyor

ABD-Çin ayrışmasının bir sonraki bölümü başladı. Bunun zararı her yerde hissedilecek. Çin'e yönelik gümrük vergilerini arttıran ve düzinelerce başka ülkeye yönelik yüksek vergileri durduran ABD Başkanı Donald Trump, dünyanın en büyük iki ekonomik gücünü, küresel ekonomiyi çökertme riski taşıyan bir savaşa itiyor. 

Beyaz Saray’dan dün yapılan açıklamada, Trump'ın ikinci döneminde Çin'e uygulanan gümrük vergilerinin toplamının yüzde 145'e ulaştığını bildirdi. Bu vergiler eninde sonunda geri çekilebilir ancak şimdiden iki ülke arasındaki 582 milyar dolarlık mal ticaretinin bir kısmının durma noktasına geldiğine dair işaretler var. ABD fabrikaları siparişleri iptal ediyor ve bazı Çinli üreticiler işçilerini geçici izne çıkarıyor. Veriler, son tarife artışlarının bazılarının başlamasından bu yana trans-Pasifik gemi rezervasyonlarında keskin bir düşüş olduğunu gösterdi. Yatırımcılar gelişmeleri sindirirken ABD hisse senetleri perşembe günü keskin bir düşüş yaşadı.

Etkisi görülmeye başladı

Kaliforniya merkezli bir mutfak ekipmanı ithalatçısı olan Arlen Nercessian, Trump'ın gümrük vergilerini arttıracağını duyunca çarşamba günü Çinli acentesine son dökme alüminyum tabak sevkiyatını bekletmesi için mesaj attı ama artık çok geçti. Trump ve Çin lideri Şi Cinping arasındaki düşmanlıkları sona erdirecek bir anlaşma olmazsa, Çin'den gelen bu siparişin son siparişi olacağını söyledi. Nercessian, “Bunların hiçbirini ABD'de bulmamın imkanı yok” dedi. Şirketin dokuz çalışanının ve yüklenicilerinin çoğunu işten çıkarmak, daha ucuz yazılıma geçmek ve ürünlerinin reklamını yapmak için yemek fuarlarına seyahat etmeyi bırakmak zorunda kalabilir. 

Trump, ABD'de gümrük vergilerinden kaynaklanan herhangi bir acının, istihdam ve yatırımdaki uzun vadeli kazanımlarla dengeleneceğini söylese de yakın vadede yatırım bankası JPMorgan, ABD ekonomisinin bu yıl içinde küçülmesinin “hiç olmadığı kadar muhtemel” olduğunu söyledi. 

İthalatın yüzde 13’ünü oluşturuyordu

Çin'in Dünya Ticaret Örgütü'ne katılmasından bu yana geçen 23 yıl içinde, ucuz mamul ürünlerine erişim tüketici odaklı ABD ekonomisinin bir parçası haline geldi. Çin, 2024 yılında ABD'nin tüm mal ithalatının yaklaşık yüzde 13'ünü oluşturuyordu. Akıllı telefonlar, oyuncaklar ve endüstriyel parçalar da dahil olmak üzere çok çeşitli malların kaynağı. ABD'deki tasarım, pazarlama ve dağıtımın Çin'deki üretimle birleşmesiyle, tüm işletmeler bu erişim varsayımları etrafında inşa edildi.

Pek çok işletme, Trump'ın ilk yönetimi sırasında başlayan yüksek gümrük tarifeleri gerçeğine uyum sağlamaya başlamıştı. Ancak yeni gümrük vergileri devam ederse, Çin üretimine erişimlerini tamamen kaybetmekle karşı karşıya kalacaklar ve bu da Amerikalı tüketiciler için derin değişikliklere yol açacak. Son beş yılda fiyatların yüzde 24 oranında artmasından dolayı zaten stres altında olan Amerikalılar, daha az sayıda günlük ürün için daha da fazla ödeme yapmak zorunda kalabilir.

Dünyanın en büyük tüketici pazarından dışlanmak

Bu arada Çin için ABD ile tam anlamıyla bir ticaret savaşı, ekonomisinin sancılı bir emlak çöküşünü ve durgun tüketici harcamalarını telafi etmek için büyümede ihracata dayandığı bir dönemde dünyanın en büyük tüketici pazarından dışlanmak anlamına geliyor. Çin'in güneyinde pelüş oyuncak üreticisi Shenzhen Jiaoyang Industrial'ı yöneten Hong Binbin, “Açıkça söylemek gerekirse, sadece dayanabildiğimiz kadar dayanabiliriz. Dayanamazsak fabrikayı kapatmak zorunda kalacağız” dedi. Hong, ABD'ye yapılan satışların şirket gelirlerinin yüzde 70 ila 80'ini oluşturduğunu ve Trump'ın gümrük vergileri nedeniyle siparişlerin durmasını beklediğini söyledi. 

Son yıllarda ABD-Çin ilişkilerinde yaşanan tüm endişelere rağmen, iki ülkenin ekonomileri artık derinden iç içe geçmiş durumda. Çeyrek asırdan fazla bir süredir Amerikalılar paralarının büyük bir kısmını Çin'de üretilen malları satın almak için harcadılar. ABD ucuz mallara sahip olurken, Çin de altyapısını inşa etmek ve kalkınma basamaklarını tırmanmak için yatırım yaptı. Ancak bu ilişki, Amerikan imalat şehirlerinde iş kaybı ve sürekli artan ticaret açığı da dahil olmak üzere muazzam gerilimler yarattı. ABD, 2024 yılında Çin'e 143,5 milyar dolarlık mal ihraç ederken, 438,9 milyar dolarlık mal diğer yöne gitti.

Trump’ın amacı ticaret açığını ortadan kaldırmak

Trump'ın hedefi, gümrük vergileri yoluyla ticaret açığını tamamen ortadan kaldırmak; bu sayede daha fazla üretimin ABD'ye geri çekileceğini, ülke içinde istihdam yaratılacağını ve ABD parasının Çin'e akışının engelleneceğini öne sürüyor. Trump çarşamba günü yaptığı açıklamada, “Umarım yakın gelecekte Çin, ABD'yi ve diğer ülkeleri kazıklama günlerinin artık sürdürülebilir ya da kabul edilebilir olmadığını anlayacaktır” dedi. Aynı zamanda, müttefiklerine ve ticaret ortaklarına 2 Nisan'da açıklanan “karşılıklı” gümrük vergileri için 90 günlük bir erteleme verdi ancak neredeyse tüm ithalat için yüzde 10'luk bir temel tarife yürürlükte kalacak ve ticaret savaşının ana odağının en azından şimdilik Çin olduğunu açıkça ortaya koydu.

Pekin şimdiye kadar ABD'den gelen her gümrük vergisi artışına, Amerikan ürünlerine uygulanan vergileri yükselterek ve ABD şirketlerini hedef alarak karşılık verdi. Konuyla ilgili bilgi sahibi kişilere göre Çinli yetkililer son zamanlarda ülkenin en büyük şirketlerinden bazılarıyla, şirketlerin dolara ve artan jeopolitik risklere maruz kalmalarını sınırlamanın bir yolu olarak hisse senetlerini Amerikan borsalarından çıkarmanın fizibilitesini görüştü.

Çin çarşamba günü ABD'ye seyahat etmeyi ya da eğitim görmeyi düşünen vatandaşlarına yönelik uyarılarda bulunarak Pekin'in Amerika'nın turizm ve eğitim sektörleri üzerinde baskı kurmak istediğinin bir işaretini verdi. Tırmanan kısasa kısas eylemlerinin ciddi yansımaları oluyor. Hisse senedi, tahvil ve döviz piyasalarında yaşanan sert dalgalanmalarla birlikte mali piyasalar çalkantı içinde.

Capital Economics ekonomistleri yaptıkları hesaplamalara göre ABD'ye yapılan ihracatın gelecek yıllarda yarıdan fazla azalabileceğini belirtirken, Societe Generale analistleri Çin'in ABD'ye yaptığı ihracatın Trump'ın son gümrük vergisi artışlarıyla “büyük ölçüde silineceğini” söyledi. Navlun veri platformu Sonar Container Atlas'a göre ABD-Çin ticaret rotasındaki günlük konteyner rezervasyonları mart sonundan bu yana geçen yıla kıyasla dörtte bir oranında düştü. Yük gemisi operatörleri, bazı ABD'li ithalatçıların gelen sevkiyatları geçici olarak durdurduğunu ve diğerlerinin gümrük tarifelerini ödemeden önce daha fazla netlik bekleyerek gümrük depolarında depoladığını söyledi. Satıcılara göre Amazon.com, gümrük vergilerinin açıklanmasının ardından Çin'den gelen bazı satıcı envanterini iptal etti.

ABD ekonomisinin önündeki sorunlar

2025'e sağlıklı giren ABD ekonomisi için bu çalkantı ciddi sorunlar yaratıyor. Gümrük tarifeleri ithalat fiyatlarını yükselterek iş dünyasının ve tüketicilerin harcama gücünü azaltıyor. JPMorgan'ın baş ABD ekonomisti Michael Feroli çarşamba günü bir araştırma notunda, ocak ayından bu yana açıklanan tarifelerin “300 milyar doların üzerinde bir vergi artışı” anlamına geldiğini yazdı. Bu arada, gelecekteki gümrük tarifelerine ilişkin belirsizlik, şirketlerin ileriye dönük plan yapmasını zorlaştırıyor ve iş yatırımları üzerinde baskı yaratıyor. 

ABD'de işe alımlar ve ekonomik büyüme güçlü seyrederken, anketler kötümserliğin arttığına işaret ediyor. ABD tüketici hissiyatını takip eden önemli bir anket mart ayında 2022'den bu yana en düşük seviyesine geriledi.  Ekonomistler, ithalat için giderek artan mali cezalarla ticaret açığını kapatmanın zor olacağını söylüyor. Moody's'in baş ekonomist yardımcısı Cristian DeRitis, ABD'nin Çin'den ithal ettiği elektronik gibi birçok ürünün yurt içinde ya da diğer ülkelerdeki tedarikçilerle ikame edilmesinin zor olduğunu söyledi. DeRitis, “Bu üretimi kaydırmak zaman ve enerji gerektirir ve bir maliyeti vardır” dedi. 

Çin'i yeniden inşa etmek 

Çin için yeni alıcılar bulmak zor olabilir. Diğer ülkeler halihazırda Çin'den yapılan ithalattan rahatsız ve daha fazlasını almak konusunda isteksiz olacaklardır. Çin'in doymuş iç pazarına daha fazla satılmamış mal yığmak, ekonomisinde zaten ciddi olan deflasyonist baskıları arttıracaktır. 

Ekonomistlere göre bu ticaret savaşında söz konusu olan sadece Çin'in kısa vadeli ekonomik performansı değil, tüm ekonomik modeli. Çin'in serveti fabrikalara, altyapıya ve gayrimenkule yapılan büyük yatırımlar ve yükselen bir ihracat sektörü üzerine inşa edildi ve bu strateji onu küresel ekonomide ikinci sıraya taşıdı.  Ekonomistlere göre şimdi tüketimi artırmaya yönelmesi ya da büyümenin durgunlaşmasını izlemesi gerekecek. Çin'in devasa ekonomisini tüketim yönünde yeniden dengelemek, hane halklarına daha fazla kaynak aktarmak ve fabrikalardan uzaklaştırmak anlamına geliyor. Analistlere göre uzun vadede bu, Çin'in zayıf sosyal güvenlik ağını oluşturmak ve nakit sıkıntısı çeken yerel yönetimleri kurtarmak için geniş kapsamlı ve maliyetli reformlar gerektirecek.

Hong Kong'daki HSBC'nin baş Asya ekonomisti Frederic Neumann, “Çin'in son on yıllarda olağanüstü başarılı olan büyüme modeli sınırına ulaştı” dedi. Banka, ticaret savaşının gelecek yıl Çin'in büyümesini yüzde 1,5 ila 2 puan düşürmesini bekliyor; ancak diğer ülkelerin de artan Çin ihracatına karşı ABD'ye katılması halinde çok daha büyük bir darbe öngörüyor. Hükümet 2025 yılında yüzde 5 civarında bir büyüme hedefliyor.

Goldman Sachs, Çin fabrikalarındaki 10 milyon ila 20 milyon arasındaki istihdamın Amerikalı tüketicilerin ev eşyaları, oyuncaklar, en yeni elektronik aletler ve diğer ithal ürünlere olan talebini karşılamaya yönelik olduğunu tahmin ediyor.