Büyüme Sancısı
Downing Street 10 numaraya 14 yıl sonra ilk kez İşçi Partisi’nden bir başbakan girdi. Ezici bir çoğunlukla seçimleri kazanan Britanya’nın yeni Başbakanı Keir Starmer, ikonik başbakanlık konutunun önünde eşi Victoria ile birlikte verdiği görüntü sırasında gazetecilere “ülkeyi yeniden inşa edeceğini” söyleyerek “Değişim çalışması hemen başlayacak” dedi.
Bu sözler ertesi gün ülkenin etkili gazetelerinden muhafazakar The Times ile liberal görüşlü Financial Times’ın manşetindeydi. Britanya halkı gibi, sağ görüşlü, liberal medya kuruluşları da sık sık lider değiştiren, vaatlerini yerine getiremeyen Muhafazakar Parti hükümetlerinden kurtulmak istiyordu. Financial Times’ın “Britanya için bir fırsat” başlıklı yazısı da bunun bir yansımasıydı.
Sadece bu iki gazete değil İşçi Partisi’ne destek yelpazesi fazlasıyla geniş; muhafazakar bulvar gazetesi The Sun’dan iş dünyasının saygın dergisi The Economist’e kadar… The Economist, başyazısında “Biz de İşçi Partisi’ni seçerdik çünkü Britanya’nın karşı karşıya olduğu en büyük sorun olan kronik ve zayıflatıcı ekonomik büyüme eksikliğiyle mücadele etme şansı en yüksek olan parti” diye yazmaktan geri durmadı.
Keir Starmer, 5 Temmuz Cuma günü Britanya Parlamentosu’nda üstün bir çoğunluk ile göreve başladı. Aslında kullanılan toplam oyların sadece üçte birini ve 2017’de Muhafazakarlara kaybettiği seçimden de daha az oy almıştı. Ancak İşçi Partisi yüzde 33,7 oy ile bir seçim zaferi kazanarak milletvekili sayısını tarihindeki en büyük artış olan 214 ile 412 milletvekiline yükseltti. Muhafazakar Parti ise tarihindeki en kötü yenilgiyi aldı ve 252 milletvekili kaybederek 121 sandalyeye geriledi. Bunda dar bölgeli seçim sistemi ve seçimlere katılma oranının yüzde 60’ta kalması etkili oldu.
Evet, Britanya’da yeni bir dönem başladı. Starmer liderliğindeki İşçi Partisi’nin sabırsız Britanya halkını memnun etmek için öncelikli konuları, ekonomiyi canlandırma ve sorunlu Ulusal Sağlık Hizmetleri olacak. Ülke genelinde iş dünyasının önünü açma, yaşam standartlarını iyileştirmek için milyarlarca dolarlık özel yatırımı teşvik etme ve üretkenlik artışı gibi vaatleri var. Bunun için de hızlı hareket etmesi gerekiyor.
Ancak ülkenin artan kamu borcu nedeniyle Starmer’in “10 yıllık ulusal yenilenme” olarak ilan ettiği programa başlaması için elinde sınırlı araçlar var. Verimlilik ve ücretlerin 15 yıla yakın süredir durakladığı da göz önüne alındığında işi epey zor olacak.
İşçi Partisi, işçi haklarını korurken yatırımları artırmak için işletmelerle daha yakın çalışarak ekonomiye, 14 yıldır iktidarda olan Muhafazakar Parti’den farklı bir yaklaşım getireceğini vaat ediyor. Ayrıca vergi oranlarında ve harcamalarda önemli değişiklikler gerektiren katı mali kurallarla borç seviyesini düşürme sözü de verdi. İşçi Partisi’nin diğer önerileri şöyle:
• Altyapı yatırımlarını ve 1,5 milyon yeni ev inşa etmeyi kolaylaştırmak için Britanya’nın planlama sistemini değiştirmek ve yeni şehirler inşa edilmesi.
• Yeşil enerjiye yatırım yapmak, elektrikli araçlar için pil üreten dev fabrikalar inşa etmek ve çelik endüstrisini canlandırmak için bir ulusal servet fonu oluşturulması.
• Britanya’nın uluslararası enerji piyasalarındaki etkisinin azalmasının önüne geçmek için, kamuya ait bir enerji şirketi olan Great British Energy’nin (GB Energy) kurulması. Yenilenebilir enerjiye odaklanacak olan GB Energy, İskoçya merkezli olacak ve 2030’a kadar 8 GW enerji üretecek.
Yatırımcılar da Muhafazakar hükümetlerin 14 yıllık çalkantılı döneminin ardından gelen siyasi istikrarı memnuniyetle karşıladı. Ancak işin zor kısmı şimdi başlıyor: Yeni hükümetin Britanya’yı yeniden ekonomik büyüme patikasına yönlendirmesi gerekiyor. Starmer, yıllık yüzde 2,5 büyüme hedeflediğini vurguluyor. Uluslararası Para Fonu’na (IMF) göre ise ülkenin GSYH’si bu yıl sadece yüzde 0,5 artacak. Bu oran Covid-19 salgını öncesindeki 10 yıllık ortalama olan yüzde 2’nin çok altında.
Şöyle bir durum var: Britanya’da ekonomi seçim öncesinde olumlu sinyaller veriyordu. Bu belki de Starmer’in şansı... Çünkü yıllar süren bütçe kesintileri, düşük büyüme ve üretimde gerilemenin ardından ülke ekonomisi belirsizlik ve yatırım düşüşü dönemini geride bıraktı, canlanma başladı. Yılın başında durgunluktan çıkan ekonomi beklenenden hızlı büyüyor. Yılın ilk çeyreğinde GSYH yüzde 0,7 arttı, bu son iki yılın en yükseği. Enflasyon yüzde 2 ile kontrole alınmış görünüyor.
Ancak sinyaller hala karışık, harcanabilir hane halkı geliri, tüketici harcamaları, imalat sanayinde üretim gibi önemli göstergelerde gereken canlanma henüz ufukta görünmedi.
İşçi Partisi hükümetinin canlanma yolunda en büyük açmazı yeterli kaynak olmaması... Kamu borcunun milli gelire oranını da (yüzde 97,6 ile son 61 yılın en yükseğinde) düşürme hedefleri var ve bu durumda 2028 - 2029 yılına kadar sadece 9 milyar sterlin ekstra kamu harcaması yapabilecekler. İşçi Partisi gelir ve işletmeler üzerindeki büyük vergileri artırmama sözü vermişti. Ancak yeni başbakanın hızlı bir şekilde gelir bulması gerekiyor.
Gündemdeki seçenek olan sermaye kazançları vergisinin mevcut yüzde 20’den yüzde 25’e çıkarılması, muafiyetin kaldırılması 6 milyar sterlin ek gelir getirecek. Servet vergisinden halen 40, gelir vergisinden ise 580 milyar sterlin toplanıyor. Starmer, ilk basın toplantısında, vergi oranlarında artış ile ilgili bir soruya, “Bunlar çok zor kararlar ve hemen almamız gerekiyor” diyerek açık kapı bıraktı. Diğer yandan halen GSYH’nın yüzde 2,4’ü olan kamu yatırımlarının 2028 - 2029’da yüzde 1,8’e düşmesi bekleniyor ve sadece bunu önlemek için 26 milyar sterlin gerekiyor.
Bu çetin dönemde Britanya’nın ilk kadın maliye bakanı olan Rachel Reeves’e büyük iş düşüyor. Bir zamanların genç satranç şampiyonunun açılış hamlesi epey zor olacak. Çünkü hem kaynak yaratarak hem de harcamaları kontrolden çıkarmadan büyümeyi ivmelendirmeye çalışacak. Görevi aldıktan sonraki ilk açıklamasında, “Hükümetimizin temel görevi ekonomik büyümeyi yeniden sağlamak olacak” diyen Reeves, ülkede kamu maliyesinin İkinci Dünya Savaşı’ndan bu yana en kötü durumda olduğunu da söyledi. Merkez Bankası’nın eski ekonomisti 45 yaşındaki Reeves, ayrıca bir yandan İşçi Partisi’nin eski lideri Jeremy Corbyn döneminde iş dünyasıyla gerginleşen ilişkileri düzeltmeye çalışacak ve diğer yandan zor durumdaki kamu hizmetlerini yeniden canlandırarak seçmenlere paralarının partiye emanet edilebileceğini kanıtlayacak.
İşçi Partisi, eski lideri Jeremy Corbyn’in daha yüksek harcamalar ve endüstrilerin kamulaştırılması yönündeki sol programının ardından Reeves’in gölge bakanlığı ile daha merkezde ekonomi politikalarına yöneldi.
Reeves, ekonomik görüşünü “güvenlik ekonomisi” olarak adlandırıyor. Bunu bölünmüş bir dünyada Britanya’nın ekonomik güvenliğinin sağlanması ve aynı zamanda çalışanların mali durumunun yükseltilmesi ve iş güvenliğinin sağlanması olarak tanımlıyor.
ABD Hazine Bakanı Janet Yellen’ın politikalarından ilham alan Reeves, “Güvenlik ekonomisi yaklaşımımın köklerinin büyük bölümü Yellen’ın modern arz yönlü ekonomisine dayanıyor” diyor.
Aynı zamanda, çalışanların daha üretken olması için hükümetler ve işletmeler arasında bir ortaklık kurulması çağrısında bulunan “üretkenlik doktrinini” geliştiren İstanbul doğumlu Harvardlı ekonomist Dani Rodrik’ten de etkileniyor.
Reeves ile geçen yıl online seminer düzenleyen Rodrik, tüm bölgelerde ve sektörlerde üretken büyümenin sağlanması için devletin kullanılmasını öngören üretkenlik felsefesi ile zamanın gölge maliye bakanının “güvenlik ekonomisi” kavramını şekillendirmesine yardımcı olmuştu. Reeves, Rodrik hakkında, “Dünyanın her yerinde ekonomi politikasında bir vites değişimi yaşanıyor. O bunu çoğu kişiden daha iyi anlıyor” diye tweet bile atmıştı.
Ekonomide sağlanacak istikrarın büyüme, yatırım ve daha iyi maaşlı işler için gerekli koşulları yaratabileceğine inanan Reeves, işletmelerle iş birliği konusunda hükümetin daha büyük bir rol oynaması gerektiğini savunuyor.
